Stolica Apostolska i Watykan to odrębne, choć powiązane ze sobą podmioty. Często są mylone i traktowane jako jedno, jednak między nimi występują istotne różnice, które warto poznać. W dzisiejszym Bryku Maturalnym omówimy te różnice, przedstawimy ich historię oraz przybliżymy ustrój Watykanu. Tematyka ta została omówiona w jednym z odcinków Podcastu Maturalnego, przez dr. Marcina Łukaszewskiego. Dlatego zachęcamy Was do wysłuchania całego odcinka.
Stolica Apostolska – początki i znaczenie
Stolica Apostolska istnieje od początków chrześcijaństwa i oznacza papieża jako biskupa Rzymu wraz z jego najbliższymi współpracownikami. Nie jest ona państwem, ale ma charakter podmiotu prawa międzynarodowego. Dzięki temu papież mógł od samego początku prowadzić działalność dyplomatyczną, zawierać traktaty i występować na arenie międzynarodowej, mimo że nie posiadał własnego terytorium. Stolica Apostolska ma więc charakter ponadnarodowy i duchowy, a jej pozycja opiera się na autorytecie papieża i Kościoła katolickiego.
Państwo Kościelne – historia świeckiej władzy papieży
Od VIII wieku papieże posiadali własne terytorium, znane jako Państwo Kościelne. Obejmowało ono znaczną część środkowych Włoch i istniało przez około tysiąc lat. Papież sprawował tam pełnię władzy – był:
- głową państwa,
- najwyższym sędzią,
- zwierzchnikiem wojska.
Państwo to miało znaczenie polityczne i militarne, stanowiło bufor między różnymi potęgami włoskimi i europejskimi, a jednocześnie zapewniało papieżowi niezależność od świeckich monarchów. Jednak wraz z procesem zjednoczenia Włoch, w 1870 roku wojska włoskie zajęły Rzym, a Państwo Kościelne zostało włączone do nowo powstałego państwa włoskiego.
Kwestia rzymska – konflikt papieża z Królestwem Włoch
Po 1870 roku Stolica Apostolska nie posiadała już żadnego terytorium. Papież Pius IX uznał się za „więźnia Watykanu”, protestując przeciwko zajęciu jego ziem. Przez kilkadziesiąt lat papieże:
- odmawiali opuszczania Watykanu,
- nie uznawali legalności Królestwa Włoch.
Powstała w ten sposób tzw. „kwestia rzymska”, czyli konflikt między papiestwem a włoskim państwem narodowym. Władze włoskie próbowały ją rozwiązać przez tzw. ustawę gwarancyjną, oferując papieżowi przywileje i odszkodowanie, jednak papież odrzucił te propozycje. Sytuacja była napięta – większość społeczeństwa włoskiego stanowili katolicy, a ich lojalność wobec nowego państwa była osłabiona przez konflikt z Kościołem. Rozwiązanie przyniósł dopiero Benito Mussolini, przywódca faszystowskich Włoch, który potrzebował dobrych relacji z Kościołem dla umocnienia swojej władzy. Negocjacje prowadził kardynał Pietro Gasparri, sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej. Zakończyły się one 11 lutego 1929 roku podpisaniem Traktatów laterańskich między Królestwem Włoch a Stolicą Apostolską.
Powstanie Watykanu – najmniejszego państwa świata
Na mocy Traktatów laterańskich powstało nowe państwo – Miasto Watykańskie. Jest to najmniejsze państwo świata, o powierzchni zaledwie 44 hektarów, położone na wzgórzu watykańskim w Rzymie. Granice zostały dokładnie określone i odgrodzone murami.
Choć terytorium jest niewielkie, Watykan posiada także obiekty na zasadzie eksterytorialności, czyli podlegające papieżowi mimo że znajdują się poza granicami państwa. Należą do nich m.in.: letnia rezydencja w Castel Gandolfo, większe bazyliki i pałace w Rzymie. Dzięki powstaniu Watykanu papież zyskał symboliczne i praktyczne narzędzie niezależności politycznej.
Ustrój i władza w Watykanie
Watykan ma ustrój monarchii absolutnej i elekcyjnej. Papież jest głową państwa i posiada pełnię władzy:
- ustawodawczej,
- wykonawczej,
- sądowniczej.
Jest wybierany przez kardynałów podczas konklawe, a jego władza nie podlega żadnym ograniczeniom. Watykan ma konstytucję, jednak papież może ją w każdej chwili zmienić lub zawiesić. Istnieje Papieska Komisja ds. Państwa Watykańskiego, która pełni rolę doradczą i przygotowuje projekty decyzji, ale wszystkie ostateczne rozstrzygnięcia należą do papieża. Władza wykonawcza należy do Gubernatoratu, na czele którego stoi przewodniczący Komisji – odpowiednik premiera – jednak i on podlega bezpośrednio papieżowi.
Ludność i obywatelstwo w Watykanie
W Watykanie mieszka około tysiąca osób, głównie:
- duchowni,
- zakonnice,
- pracownicy urzędów kościelnych.
Obywatelstwo watykańskie ma charakter funkcjonalny – przyznawane jest tylko na czas pełnienia określonych funkcji. Otrzymują je m.in.:
- kardynałowie,
- członkowie Gwardii Szwajcarskiej,
- świeccy pracownicy administracji.
W Watykanie nie obowiązuje zasada prawa krwi ani prawa ziemi – nikt nie rodzi się obywatelem tego państwa. W momencie zakończenia funkcji obywatelstwo automatycznie wygasa. Mieszkańcy Watykanu nie płacą podatków, mają darmową opiekę zdrowotną i inne przywileje socjalne.
Gwardia Szwajcarska i żandarmeria Watykanu
Bezpieczeństwo Watykanu zapewnia Gwardia Szwajcarska – najmniejsza i najstarsza armia świata. Została powołana już w XVI wieku i do dziś liczy około 135 żołnierzy. Do służby mogą przystąpić wyłącznie: młodzi, nieżonaci katolicy, obywatele Szwajcarii, którzy spełniają wymagania dotyczące wzrostu i kondycji fizycznej. Słyną oni ze strojów w stylu renesansowym, które według tradycji zaprojektował Michał Anioł. Głównym zadaniem gwardzistów jest ochrona papieża i funkcje reprezentacyjne. Oprócz nich w Watykanie działa także Żandarmeria Watykańska, pełniąca funkcję policji – zajmuje się porządkiem i bezpieczeństwem na terenie państwa.
System sądowniczy w Watykanie
Watykan posiada własny system sądowniczy, obejmujący trzy instancje. Rozpatrują one sprawy dotyczące przestępstw i wykroczeń popełnionych na terenie państwa. Sprawy stricte kościelne, takie jak procesy o stwierdzenie nieważności małżeństwa, prowadzą natomiast sądy Stolicy Apostolskiej. W Watykanie nie istnieją więzienia – osoby skazane są odsyłane do zakładów karnych we Włoszech, a koszty ich pobytu pokrywa Watykan. W każdym przypadku ostateczną instancją jest papież, który ma prawo ingerować w wyroki i udzielać łaski.
Jak wygląda budżet Watykanu?
Budżet Watykanu nie jest tym samym co budżet Stolicy Apostolskiej. Stolica Apostolska utrzymuje się głównie z datków wiernych na całym świecie, np. z tacy, natomiast Watykan jako państwo ma własne źródła dochodu. Należą do nich przede wszystkim turystyka – bilety wstępu do Muzeów Watykańskich i Bazyliki św. Piotra, a także sprzedaż znaczków pocztowych, monet i pamiątek. To właśnie dzięki tym dochodom funkcjonuje najmniejsze państwo świata.
Podsumowanie
Stolica Apostolska i Watykan to dwa odmienne podmioty, które często są mylone i używane zamiennie – na przykład w stwierdzeniach typu: „Watykan podjął decyzję”, podczas gdy w rzeczywistości chodzi o Stolicę Apostolską. W praktyce oba byty są ze sobą nierozerwalnie związane, ale ich rozróżnienie ma kluczowe znaczenie w prawie międzynarodowym. Jeśli chcecie poszerzyć swoją wiedzę na ten temat, zachęcamy do wysłuchania całego odcinka Podcastu Maturalnego, w którym dr Marcin Łukaszewski szczegółowo omówił każdy z tych elementów.
To wszystko w dzisiejszym Bryku Maturalnym – do zobaczenia!
