Referendum stanowi podstawę życia obywatelskiego. To właśnie dzięki temu mechanizmowi my jako obywatele, możemy osobiście zabierać głos w ważnych społecznie sprawach.
W piątym odcinku 6. sezonu Podcastu Maturalnego prof. UAM dr hab. Marcin Rachwał omówił tematykę referendum. Dlatego, jeżeli uznacie dzisiejszą dawkę wiedzy za szczególnie interesującą, zachęcamy do wysłuchania całego odcinka.
Demokracja bezpośrednia – co to znaczy?
Na co dzień decyzje w państwie podejmują wybrani przez obywateli przedstawiciele: posłowie, senatorowie czy prezydent. Ten model nazywamy demokracją przedstawicielską, ponieważ to reprezentanci społeczeństwa głosują nad ustawami, ustalają budżet i kierują państwem, ale w niektórych sytuacjach to sami obywatele mogą zabrać głos bezpośrednio – właśnie przez udział w referendum.
Referendum jest więc przykładem demokracji bezpośredniej. Oznacza to, że każdy obywatel ma możliwość zagłosowania „tak” lub „nie” w konkretnej sprawie – na przykład przyjęcia nowej konstytucji, przystąpienia do organizacji międzynarodowej albo zmiany systemu wyborczego. Takie rozwiązanie daje ludziom realny wpływ na losy kraju, i to nie tylko raz na kilka lat przy urnie wyborczej.
Zasada ta została zapisana w Konstytucji RP. Według artykułu 4. „Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”. To właśnie „bezpośrednio” oznacza możliwość organizowania referendum, które, jeśli spełni określone warunki, może mieć charakter wiążący i wpływać na decyzje rządu czy parlamentu.
Co to jest referendum?
Referendum ogólnokrajowe to forma głosowania, w której wszyscy obywatele mogą bezpośrednio wypowiedzieć się w ważnej sprawie dotyczącej państwa. Jest to jedna z podstawowych form demokracji bezpośredniej – sytuacji, w której decyzję podejmuje społeczeństwo, a nie tylko jego wybrani przedstawiciele.
Zgodnie z Konstytucją RP (art. 125), referendum można przeprowadzić w sprawach szczególnie istotnych dla państwa. W praktyce może to dotyczyć m.in.:
- zmiany ustroju,
- reform społecznych,
- relacji międzynarodowych,
- decyzji o przystąpieniu do organizacji międzynarodowej.
Decyzję o przeprowadzeniu referendum mogą podjąć:
- Sejm – zwykłą większością głosów,
- Prezydent RP – ale tylko za zgodą Senatu.
Aby wynik referendum był ważny i wiążący, musi w nim wziąć udział ponad 50% obywateli uprawnionych do głosowania. Jeśli ten próg nie zostanie osiągnięty, wynik nie będzie brany pod uwagę przez władze.
Jakie są rodzaje referendum?
Referenda ogólnokrajowe można podzielić według dwóch głównych kryteriów: skutków prawnych oraz tematyki.
Ze względu na skutek prawny:
- Wiążące – wynik referendum musi zostać zrealizowany przez władze. Jeśli frekwencja przekroczy 50%, a większość opowie się za daną opcją, władze mają obowiązek wprowadzić decyzję w życie.
- Konsultacyjne – wynik nie jest obowiązujący, ale może mieć wpływ na debatę publiczną lub decyzje polityczne. To forma zapytania obywateli o ich zdanie.
Ze względu na tematykę:
- Konstytucyjne – dotyczące przyjęcia lub zmian w Konstytucji.
- Akcesyjne – związane z przystąpieniem Polski do organizacji międzynarodowych.
- Polityczne – dotyczące ustroju lub zasad funkcjonowania państwa.
Kto może zaproponować referendum?
Oprócz władz państwowych (Sejmu i Prezydenta za zgodą Senatu) taką inicjatywę mogą zgłosić również obywatele.
Jeśli grupa obywateli zbierze co najmniej 500 tysięcy podpisów, może złożyć wniosek o przeprowadzenie referendum – to tzw. inicjatywa obywatelska. Jest to przykład realnego zaangażowania społeczeństwa w życie publiczne, które pozwala nie tylko wyrażać opinię, ale także inicjować ważne decyzje ogólnokrajowe.
Samo zebranie podpisów nie oznacza jednak, że referendum na pewno się odbędzie. Wniosek musi zostać zaakceptowany przez Sejm. Ostateczna decyzja nadal należy więc do władzy ustawodawczej, a nie bezpośrednio do obywateli. Dlatego inicjatywy obywatelskie tylko rzadko kończą się rzeczywistym głosowaniem.
Mimo to warto pamiętać, że taka możliwość istnieje i stanowi istotny element demokracji – pokazuje, że obywatele mogą wywierać wpływ nie tylko podczas wyborów, ale także między nimi, jeśli potrafią się zorganizować wokół konkretnego celu.
Po co robi się referendum?
Referendum to nie tylko sposób podejmowania decyzji w ważnych sprawach. To także narzędzie demokracji, które pełni kilka istotnych funkcji politycznych i społecznych.
Główne funkcje referendum:
- Demokratyczna – daje obywatelom realną możliwość wypowiedzenia się w konkretnej sprawie.
- Legitymizacyjna – decyzja zatwierdzona przez większość społeczeństwa ma większą wagę i trudniej ją podważyć.
- Edukacyjna – kampania referendalna zachęca do zdobywania wiedzy, porównywania argumentów i refleksji.
- Kontrolna – referendum może być reakcją na działania władz, pozwalając społeczeństwu poprzeć lub odrzucić kierunek polityki państwowej.
W demokracji referendum pokazuje, że obywatel nie jest biernym widzem, lecz uczestnikiem życia publicznego. Nawet jeśli nie korzystamy z tego narzędzia często, jego istnienie przypomina, że suwerenem jest naród.
To już wszystko w dzisiejszym Bryku Maturalnym
Referendum ogólnokrajowe to jedno z najważniejszych narzędzi demokracji bezpośredniej. Choć rzadko wykorzystywane w Polsce, ma potencjał realnego wpływu na decyzje władz. Jeśli to pojęcie Was zainteresowało, zachęcamy do odsłuchania Podcastu Maturalnego, którego gościem był prof. UAM dr hab. Marcin Rachwał. Bryk Maturalny powróci z kolejną dawką wiedzy. Do zobaczenia!
Kto jest autorem Bryka?
Szymon Kowalski
Student Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej. Wielbiciel kina w szczególności nurtu, jakim jest niemiecki ekspresjonizm. Zawodowo zafascynowany marketingiem i Public Relations, dlatego w przyszłości planuje rozwijać się właśnie w tych dziedzinach.
