Partycypacja w ramach systemu demokratycznego: jak wygląda, czym się charakteryzuje i jak funkcjonuje? Na pierwszy rzut oka widzimy, że podziałów partycypacji politycznych jest wiele, zaczynając chociażby od tej konwencjonalnej i niekonwencjonalnej. Dzisiaj omówimy Wam partycypację polityczną obywateli współczesnych państw demokratycznych i zdefiniujemy Wam formy ich partycypacji. Ciekawi? Zapraszamy na kolejnego Bryka Maturalnego!
Gościem Podcastu Maturalnego o tej tematyce był prof. UAM dr hab. Marcin Rachwał. Pan profesor scharakteryzuje Wam jak wygląda system demokratyczny, czym jest partycypacja polityczna i jakie przybiera formy. Zaczynajmy!
Jeśli natomiast chcecie posłuchać Podcastu z udziałem Pana Profesora, zapraszamy na Spotify oraz YouTube!
Nasz Podcast możecie zabrać wszędzie ze sobą! Słuchajcie nas tam, gdzie Wy chcecie!
SŁOWNICZEK PODCASTOWY:
- Suweren w systemie demokratycznym – w tym systemie politycznym suwerenem jest ogół obywateli. To ich aktywność w życiu politycznym stanowi podstawę funkcjonowania systemu politycznego.
- Demokracja klasyczna – inaczej określana również jako „starożytna”. Forma demokracji funkcjonująca do około XVIII wieku. Miała ona charakter bezpośredni. Obywatele gromadzili się, w jednym miejscu, dyskutowali twarzą w twarz i podejmowali decyzje.
- Demokracja współczesna – demokracja w formie znanej nam dziś. Przyjmuje ona charakter pośredni. Obywatele wybierają swoich przedstawicieli (np. do parlamentu), aby to oni ich reprezentowali i podejmowali decyzje.
- Partycypacja polityczna – wszelkie formy wpływu suwerena (w przypadku demokracji obywateli) na funkcjonowanie systemu politycznego danego państwa
Szybkie przypomnienie – o czym dokładnie będziemy dziś mówić?
Na początek przyda się mała powtórka. Zacznijmy więc od etymologii.
Na początek przyda się mała powtórka. Zacznijmy więc od etymologii. Demokracja, to oczywiście władza ludu, a więc suwerenem w tak rozumianym systemie politycznym jest ogół obywateli. Oznacza to, że to nie jednostka czy mniejszość stanowi podmiot władzy najwyższej, ale właśnie wspomniany ogół obywateli. Tym samym to ich aktywność i partycypacja polityczna stanowi podstawę funkcjonowania tak rozumianego systemu politycznego.
Czym zatem jest partycypacja polityczna? Możemy ją określić jako wszelkie formy wpływu suwerena, czyli w wypadku, o którym mówimy, obywateli. W państwie demokratycznym na funkcjonowanie systemu politycznego, a co za tym idzie na funkcjonowanie państwa, wpływa obywatel, jego wszelka aktywność i udział w życiu politycznym.
Demokracja klasyczna a współczesna
Demokracja nie zawsze była zorganizowana w taki sposób jak ma to miejsce dzisiaj. Na przełomie XVIII i XIX wieku doszło do przemian, za sprawą których demokracja, określana jako klasyczną, została przekształcona w jej współczesnych odpowiednik. Zobaczcie sami czym różniły się oba te systemy!
Demokracja klasyczna określana jest również jako “starożytna”, z bardzo prostego powodu, o którym zaraz się przekonacie! W tej formie demokracja miała charakter bezpośredni. W zasadzie do XVIII wieku demokrację wyobrażano sobie jako wielkie zgromadzenie ludowe odbywające się w wolnej przestrzeni. Obywatele gromadzili się, w jednym miejscu, dyskutowali twarzą w twarz i podejmowali decyzje. Tak więc, takie wybory, jak znamy w dzisiejszych czasach nie miały wtedy miejsca! Wyborów do parlamentu czy głów państwa nie praktykowano w zasadzie wcale.
Nowożytna demokracja jest systemem, w którym centralne miejsce zajmują wybory do organu przedstawicielskiego, jakim jest np. parlament. Ten rodzaj demokracji rozwija się od XVIII w. w warstwie ideowej, a praktykowany staje się od wieku XIX. Tutaj system polityczny oparty jest na funkcjonowaniu przedstawicieli ogółu obywateli.
Te dwa przykłady powinny być wystarczające, aby pokazać, że terminy, którymi się posługujemy, w zależności od kontekstu, mogą oznaczać coś zupełnie innego. Zwróćmy także uwagę, że współcześnie najczęściej występującą formą w demokracji jest system parlamentarny.
Z punktu widzenia współczesnej dyskusji na temat systemów politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej, coraz częściej słyszymy, że poszczególni autorzy używają takiego terminu jak nieliberalna demokracja. Tym samym wyróżnić można kolejny podział demokracji, tym razem na liberalną (pełną) i nieliberalną (wadliwą). To pokazuje, iż siatka terminologiczna służąca do opisu demokracji jest złożona, gdyż sam system polityczny, jakim jest demokracja, jest systemem złożonym..
Podział form partycypacji politycznej
Gdy już zdefiniowaliśmy kim jest suweren w państwie demokratycznym, określiliśmy różnice między demokracją klasyczną, a współczesną i dowiedzieliśmy się, kiedy dany system się rozwijał, możemy przejść do podziału form partycypacji.
Po pierwsze wyróżnijmy podział podstawowy na dwie formy partycypacji politycznej. Aby czytelnie rozpisać i scharakteryzować Wam jej podział, posłużymy się wypunktowaniem:
- Konwencjonalna – odbywa się za pośrednictwem instytucji politycznych (udział w wyborach, głosowanie w referendum, inicjatywa ludowa, przynależność do partii politycznych). Partycypacja konwencjonalna zatem, to aktywność podejmowana zgodnie z porządkiem konstytucyjnym i prawnym
- Niekonwencjonalna – są to bezpośrednie formy oddziaływania obywatela na funkcjonowanie systemu politycznego (manifestacje, strajki, protesty)
Jako przykład partycypacji niekonwencjonalnej możemy spojrzeć na doświadczenia Polski w kilku ostatnich latach. Co może rzucić nam się w oczy to na pewno wzrost znaczenia takich form partycypacji jak chociażby manifestacje. Obywatele, zwykle w formie protestu, chcą pokazać to, co nie podoba im się w funkcjonowaniu państwa.
W tej formie partycypacji zdarzają się również jej nielegalne przejawy, jak np. blokowanie ruchu drogowego czy inne aktywności, które wykraczają poza prawo.
Dlaczego obywatele są skłonni wykonywać takie ruchy? Jak wspomnieliśmy wcześniej, jest to przejaw tego, że nie podoba im się jakiś aspekt funkcjonowania państwa – wprowadzane ustawy czy ich projekty, decyzje podejmowane przez organy administracji publicznej czy elity polityczne.
Tak właśnie doszliśmy do kolejnego podziału. Tym razem zostaniemy przy partycypacji niekonwencjonalnej i podzielimy ją na:
- Legalną – petycje, wnioski, pisma kierowane do władzy publicznej
- Nielegalną – okupacja budynku administracji publicznej, niszczenie mienia, aktywności obywateli niezgodne z prawem
Ten podział jest podziałem podstawowym. Wyróżnić możemy jeszcze inne formy partycypacji, jak np. symboliczną. Wszelkie aktywności zawarte pod tym hasłem, to takie, które nie mają realnego wpływu na funkcjonowanie państwa. Przykładem może być udział w wyborach do Sejmu w okresie PRL-u. Głosowanie tam było partycypacją symboliczną, gdyż kandydatury na listach były przygotowane zgodnie z życzeniem zwykle partii hegemonicznej (komunistycznej). Oznacza to, że oddanie głosu w takich wyborach nie zmieniłoby stanu faktycznego po nich.
Wyróżnić możemy jeszcze jedną formę, która nazywana jest przemocą polityczną. Zdarzały się w historii sytuacje jak niszczenie mienia (np. biur poselskich), wszelkie akty wandalizmu. Skrajną sytuacją, która idealnie opiszę nam, dlaczego w tej nazwie wystąpić powinno słowo “przemoc” jest zamach na życie polityka w 1921 r. w Polsce. Gabriel Narutowicz stał się ofiarą takiego zamachu kilka dni po objęciu urzędu prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Jak można podzielić demokracje pod względem formy partycypacji?
Kolejnym, istotnym dla nas podziałem będzie ten na demokrację bezpośrednią oraz pośrednią, określaną też inaczej jako przedstawicielską.
Demokracja bezpośrednia, to taka, w której obywatele sami podejmują decyzję publiczne. Podejmują np. decyzję w aspekcie przystąpienia do organizacji międzynarodowych. Jeśli chcecie posłuchać jak wyglądają poszczególne typy systemów politycznych i jak funkcjonują, odsyłamy Was do Podcastu dr. Krzysztofa Dudy! Z kolei o funkcjonowaniu systemu Politycznego RP przeczytać możecie w trzecim Bryku Maturalnym.
My dzisiaj zajmiemy się ściślej demokracją pośrednią, a konkretniej, przejdziemy do problematyki wyborów. Zaglądając do definicji współczesnej demokracji znajdziemy mnóstwo propozycji w tym zakresie. Natomiast, jak wspomina w Podcaście prof. Rachwał, trafioną wg niego jest ta, która podkreśla, że współczesna demokracja to rządy elit politycznych kontrolowane przez obywateli w drodze cyklicznych i rywalizacyjnych wyborów. Ta kontrola odbywa się właśnie przede wszystkim poprzez wybory, a elementami kontroli możemy określić różne przejawy partycypacji niekonwencjonalnej.
Wybory w państwie demokratycznym – zasady i formuły
Jeżeli chodzi o wybory, które stanowiły będą główny obiekt zainteresowań tego odcinka, to zaczniemy od zasad prawa wyborczego. Zdefiniujemy także wybory i powiemy o formule wyborczej.
W państwie demokratycznym wybory muszą spełniać określone cechy. Mają także swoje wyróżnienia, o których Wam tutaj przypomnimy!
Zacznijmy od tego, że prawo wyborcze podzielić można na czynne i bierne. Czynne prawo wyborcze to prawo do głosowania, a więc prawo do pójścia do lokalu wyborczego, podpisu na liście oraz wypełnienie i oddanie karty wyborczej. Z biernego prawa wyborczego korzysta natomiast obywatel, który kandyduje w wyborach i ubiega się o dany urząd (czy to w gminie, czy w kraju).
Drugą istotną zasadą jest zasada powszechności wyborów. Definiuje ona krąg obywateli, którzy mają prawo udziału w wyborach, czy to na poziomie czynnego, czy biernego prawa wyborczego. Można tutaj jednak wprowadzić pewne ograniczenia, które nazywamy cenzusami wyborczymi. Z lekcji historii powinniśmy kojarzyć pojęcia takie jak cenzus o płci, cenzus wykształcenia, cenzus majątkowy czy cenzus domicylu. Podsumowując zasada powszechności określa, kto może wziąć udział w wyborach, a ograniczenie zasady powszechności, to cenzus wyborczy.
Jak współcześnie definiuje się możliwość udziału w wyborach?
Udział w wyborach jest uzależniony od spełnienie dwóch kryteriów: obywatelstwa i wieku. Zacznijmy od drugiego kryterium. Dla czynnego prawa wyborczego cenzus wieku zazwyczaj wynosi 18 lat. Jeżeli chodzi o bierne prawo wyborcze, tutaj spotkamy większą różnorodność. Na przykładzie Polski, aby kandydować do organów stanowiących samorządu terytorialnego trzeba mieć ukończone 18 lat najpóźniej w dniu wyborów. Jednak kandydowanie na urząd prezydenta wymagać już będzie on nas ukończenia 35 roku życia. Na stanowisko posła ten wiek wynosi 21 lat, a senatora 30 lat.
Kolejną zasadą co do wyborów jest zasada bezpośredniości. Związana jest z wyborami jednostopniowymi. Co to znaczy? Obywatel głosujący w tych wyborach oddaje wprost swój głos na kandydata, który ma objąć dany udział. W wyborach pośrednich wygląda to inaczej. W nich obywatele nie wybierają bezpośrednio urzędnika, ale kolegium, które np. jak w Stanach Zjednoczonych, wybiera potem prezydenta.
Wystepuję również zasada równości. Dzieli się ona na równość materialną i formalną. Pierwsza z nich dotyczy siły głosu każdego wyborcy. Siła głosu powinna być taka sama lub przynajmniej zbliżona. Wyobraźmy sobie, że wybieramy posła w okręgu zamieszkanym przez 50 tys. obywateli oraz w okręgu zamieszkałym przez 100 tys. Taka sytuacja nie powinna mieć miejsca, bo siła głosu wyborcy z mniejszego okręgu jest większa. Żeby wybory były równe jest stosowana jednolita norma przedstawicielstwa. Chodzi o to, aby jeden przedstawiciel był wybierany przez mniej więcej podobną liczbę obywateli. Jak to zrobić? Należy podzielić liczbę obywateli przez liczbę przedstawicieli i dostosować ilość okręgów wyborczych.
Jeśli natomiast chodzi o równość formalną, tutaj każdy wyborca powinien mieć równą liczbę głosów. Nie można doprowadzić do sytuacji, że z jakiegoś powodu ktoś dysponuje inną liczbą głosów.
Formuły wyborcze
Występuje też kwestia formuły wyborczej. Możemy ją podzielić na dwie kategorie, czyli wybory większościowe i proporcjonalne. Jest to sposób, w jaki oddane i zebrane głosy przeliczamy później na mandaty. Formuł tych jednak na świecie zliczyć możemy nawet kilkaset. Wśród podstawowych formuł wyborczych występuje też formuła mieszana, czyli połączenie wyborów większościowych i proporcjonalnych.
Zobaczmy jednak najpierw o co chodzi z wyborami większościowymi. Przeprowadzane są zazwyczaj w jednomandatowych okręgach wyborczych, w których wybieramy 1 przedstawiciela na 1 okręg wyborczy. Taka sytuacja ma miejsce np. w Polsce podczas wyborów do Senatu. Taki sposób wyborów jest przejrzysty dla wyborcy: wie on kto kandyduje i kto zdobywa mandat – ten, kto zdobył najwięcej głosów w okręgu wyborczym. Mimo tego, że zazwyczaj tak jest, wszystko zależy od tego, czy wybory przeprowadzone zostały przy uwzględnieniu wielkości bezwzględnej, czy względnej.
Jak wygląda kwestia większości? Przy większości bezwzględnej kandydat, który był 1 w okręgu zdobędzie prawo do objęcia urzędu, gdy zdobędzie ponad 50%. Jeśli się nie uda, przeprowadzana jest druga tura. Inaczej jest w przypadku większości względnej, która zakłada przeprowadzenie tylko jednej tury wyborów, ponieważ wygrywa tam ten kandydat, który zdobędzie największą liczbę głosów i nie musi to być ponad 50%.
Drugie rozwiązanie to wybory proporcjonalne. Są one jednak bardziej złożone. Wymagają skonstruowania list wyborczych. Wyborca udając się do lokalu głosuje na konkretnego kandydata, ale ten kandydat jest umieszczony w ramach listy wyborczej. W związku z tym ustalając mandaty, dzielimy je na poszczególne listy wyborcze. Oznacza to, że przydzielamy je najpierw między poszczególnymi listami wyborczymi, a dopiero później patrzymy na uzyskaną przed danego kandydata na liście liczbę głosów. Warto także wspomnieć, że w tej formule wyborów często obowiązują klauzule czy progi wyborcze, czyli mandaty otrzymują te komitety wyborcze, które przekroczą dany prób poparcia.
Kolejną, równie ważną zasadą wyborów jest ich tajność. Oznacza ona, że nie ma technicznych i prawnych możliwości sprawdzenia tego, jak zagłosował wyborca.
Cechy wyborów
Co właściwie zaliczymy do tego punktu? Wybory w państwie demokratycznym powinny być wolne, cykliczne i rywalizacyjne. Spieszymy z pomocą, aby przybliżyć Wam te cechy!
Wolność wyborów związana jest z pluralizmem politycznym, który oznacza, że można tworzyć partie polityczne konkurujące ze sobą. Partie te mają możliwość zgłaszania swoich kandydatów. Wolność oznacza zatem to, że istnieje możliwość zgłaszania różnorodnych kandydatur, a obywatel ma szeroki wybór. Polega ona również na tym, że mamy prawo do udziału w wyborach, natomiast nie musimy tego robić – jest to fakultatywne.
Przejdźmy teraz do cykliczności wyborów. Głosowania odbywają się w ściśle określonych terminach, a przedstawiciele mogą sprawować urząd przez określony czas, który nazywamy kadencją.
Co natomiast oznaczają wybory rywalizacyjne? Obywatel wybiera w nich jedną, z co najmniej dwóch niezależnych ofert wyborczych. Najprościej mówiąc państwo musi posiadać takie rozwiązania, aby obywatel mógł zagłosować nie tylko na partię rządzącą, ale także na opozycję. Ta możliwość prowadzi do tego, że może dojść do alternacji władzy, czyli zmiany osób sprawujących władzę (najczęściej rząd).
Z wyborami ściśle związana jest tez frekwencja wyborcza. Wyznacza ona to, ilu uprawnionych do głosowania obywateli wzięło udział w wyborach. W Polsce frekwencja ta utrzymuje się mniej więcej na poziomie między 40-60%. Jako ciekawostkę warto dodać, że wybory parlamentarne cechują się niższą frekwencją, niż wybory prezydenckie! Co jednak z pozostałymi obywatelami, którzy nie głosują? To zjawisko określamy mianem absencji wyborczej, czyli braku partycypacji obywateli w wyborach. Może mieć ona różne powody. Często wynika z dwóch przesłanek: świadoma rezygnacja z głosowania (absencja zawiniona) oraz przymusowa, w której obywatel chciałby głosować, ale z jakiegoś powodu nie może (przebywanie poza granicami państwa z ograniczonymi możliwościami głosowania, choroba).
Co możemy zrobić w takim przypadku? Niektóre państwa przewidują alternatywne metody głosowania (poza siedzibą lokalu wyborczego). Możliwości tutaj są 4:
- Głosowanie przez pełnomocnika
- Głosowanie korespondencyjne
- Głosowanie elektroniczne
- Głosowanie przy wykorzystaniu mobilnej urny wyborczej
Formy demokracji bezpośredniej
Omówiliśmy już zasady i cechy demokracji pośredniej – wyborów, funkcjonowania parlamentów, suwerena. Czym zatem charakteryzuje się jej druga forma, czyli demokracja bezpośrednia? Zobaczcie z nami!
Zacznijmy może od powiedzenia krótko, co jest charakterystyczne w tej formie demokracji. Są to m.in. osobisty udział obywateli w funkcjonowaniu systemu politycznego. Warto wyróżnić także katalog 8 instytucji demokracji bezpośredniej. Zaczynajmy!
- Referendum
W genezie referendum ważna będzie koncepcja Jana Jakuba Rousseau i jego koncepcja wyrażona w rozprawie “Umowa społeczna”. To koncepcja woli powszechnej i zwierzchnictwa ludzi jest fundamentem tej instytucji demokracji bezpośredniej. Zakładał on, że żadna decyzja nie może być podjęta w inny sposób, jak poprzez osobisty udział obywateli.
Najszerzej praktykowana forma demokracji bezpośredniej. My, jako obywatele mamy w nim rozstrzygnąć dane nam zagadnienie. Może ono dotyczyć całego państwa, ale też gminy, czy miasta (referendum krajowe lub lokalne). Referendum jest przeprowadzane w oparciu o podstawowe zasady prawa wyborczego. Może być w nim sformułowana alternatywa z wyborem dla obywatela “TAK” lub “NIE”. Nie jest to jednak jedyna opcja. Drugą możliwością jest danie wyborcom większej liczby odpowiedzi, z której musimy wskazać jedną, zgodna z naszymi preferencjami.
Zakres spraw rozstrzyganych poprzez referendum jest zróżnicowany. Wyróżnić przez to można chociażby referendum konstytucyjne (głosowanie nad konstytucją), ustawodawcze (debata nad wprowadzanymi ustawami), unijne (np. wejście do wspólnoty czy tez wyjście z niej).
Kolejnym podziałem referendum, tym razem uwzględniając kryterium konieczności jego przeprowadzenia. Będzie podział na obligatoryjne i fakultatywne. Pierwsze z nich występuje w sytuacji, w której, aby zakończyć daną procedurę i podjąć decyzję, trzeba przeprowadzić referendum. W Polsce na poziomie ogólnokrajowym nie występują jednak referenda obligatoryjne, a fakultatywne – takie, które mogą się odbyć, ale nie ma takiej konieczności.
Jeszcze innym podziałem, który możemy wymienić w przypadku omawianej formy jest podział ze względu na obszar, na którym jest przeprowadzana procedura głosowania powszechnego – wówczas wyróżnić możemy referenda ogólnokrajowe i lokalne.
Powinniśmy też zadać sobie pytanie kiedy takie referendum może się odbyć. Idąc za przykładem Polski, możemy wyróżnić 3 przypadki: referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa, w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej i w procedurze zmiany konstytucji.
W pierwszym przypadku referendum może zarządzić Sejm lub Prezydent za zgodą Senatu. Aby jego wynik był wiążący, musi w nim wziąć udział ponad połowa uprawnionych do partycypacji referendalnej. W Polsce referenda nie są jednak często przeprowadzane ze względu na niską frekwencję. W ostatnim przeprowadzonym w kraju referendum wyniosła ona niespełna 8%!
Drugi przypadek, czyli referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umów międzynarodowych dotyczy umów przewidzianych w artykule 90 ustęp 1 Konstytucji RP.
Referenda konstytucyjne, czyli trzecia z wymienionych przez nas kategorii głosowań posiada najwięcej cech charakterystycznych. Jest to pięć podstawowych wyróżników. Pierwszą kwestią jest to, że takie referendum może odbyć się dopiero po uchwaleniu ustawy o zmianie konstytucji przez sejm i senat. Następnie zwrócić należy uwagę, że nie każda zmiana konstytucji może stanowić przedmiot referendum, tylko taka, która dotyczy rozdziału I, II lub XII. Przejdźmy teraz do tego, kto ma prawo zarządzić referendum konstytucyjne. Takie referendum odbywa się na wniosek trzech podmiotów. Wniosek musi wypłynąć od 1/5 ustawowej liczby posłów, a więc minimum 92 osób, od Senatu lub od Prezydenta RP. złożony wniosek trafia do Marszałka Sejmu i to on zarządza referendum. Czy w takim razie Prezydent również mógłby je zarządzić? Otóż nie! Prezydent, jest w tym wypadku tylko podmiotem, który może złożyć wniosek do Marszałka. Sam jednak nie może zarządzić referendum. Ostatnia kwestia jest specyficzna wyłącznie dla tego typu referendum. Wynik jest tutaj wiążący bez względu na frekwencję.
- Plebiscyt
Plebiscyt może być zdefiniowany w następujący sposób. Po pierwsze może być rozumiany jako synonim referendum. To jednak oznaczałoby, że nie ma między tymi dwoma instytucjami żadnych różnic. Możemy go też określić jako głosowanie, które jest przeprowadzane w celu przede wszystkim wyrażenia zaufania dla określonej osoby. Często dużo istotniejszą kwestią od samego przedmiotu rozstrzyganego w referendum jest po prostu kwestia wyrażenia zaufania (bądź jego braku) do konkretnej osoby zarządzającej referendum. Trzecie rozumienie terminu plebiscyt najbardziej widoczne jest na przykładzie zmian terytorialnych, bo jest charakterystyczne dla prawa międzynarodowego. Tutaj plebiscyt jest przeprowadzany w celu wyrażenia woli ludności zamieszkujące określony obszar, w kwestii przyłączenia do określonego państwa lub utworzenia nowego. O ile zatem w pierwszych dwóch przypadkach możliwe jest użycie słowa referendum i plebiscyt naprzemiennie, o tyle w przypadku ostatnim wyraźnie jest to plebiscyt. Spoglądając na sytuację i kształtowanie się granic po I wojnie światowej zwróćmy uwagę na to, że odbyły się wtedy dwa plebiscyty: w 1920 r. na Warmii, Mazurach i Powiślu i w 1921 r. na Górnym Śląsku.
- Zgromadzenie ludowe
Jest to klasyczna forma demokracji bezpośredniej. Polega ona na tym, że w jednym miejscu i czasie zbierają się pełnoprawni obywatele, aby podjąć ookreślone decyzje. Można powiedzieć, że nawiązuje ono do klasycznego modelu demokracji, który opisaliśmy Wam wcześniej. Jeżeli dziś chcielibyśmy zobaczyć, jak funkcjonuje zgromadzenie ludowe, to najlepiej byłoby odwiedzić Szwajcarię na przełomie kwietnia i maja. W tym czasie w dwóch szwajcarskich kantonach: Glarus i Appenzell Innerrhoden. Na szczeblu lokalnym zgromadzeniem ludowym nazwać można np. zebrania wiejskie, które odbywają się w sołectwach i są traktowane jako organ uchwałodawczy.
- Inicjatywę ludową
Co możemy zrobić dzięki inicjatywie ludowej? Umożliwia nam ona przedłużenie projektu ustawy lub Konstytucji. W ramach niej możemy także złożyć wniosek o przeprowadzenie referendum oraz o podjęcie przez organ państwowy innych działań.
Przejdźmy teraz do tego, co może być przedmiotem inicjatywy ludowej. Wyróżnić tutaj możemy inicjatywę ludową o charakterze ustawodawczym, kiedy to obywatele mogą przedłożyć projekt ustawy i konstytucyjnym, w której obywatele mogą przedłożyć projekty Konstytucji. Inicjatywa ludowa umożliwia też przedłożenie wniosku o przeprowadzenie referendum. To inicjatywa ludowa zwana referendalną. Jest też inicjatywa problemowa, która dotyczy innego zagadnienia publicznego.
Jak to wygląda w Polsce? Na poziomie ogólnokrajowym istnieją dwie formy inicjatywy ludowej. Jako pierwszą wymienimy tu obywatelska inicjatywa ustawodawcza. Umożliwia ona grupie co najmniej 100 tys. obywateli wystąpienie z projektem ustawy. Taki projekt przedkłada się do Marszałka Sejmu. Oprócz obywateli z projektem takie ustawy mogą wystąpić posłowie, Senat, rada ministrów oraz prezydent. Sejm może, ale nie musi zaakceptować taki projekt.
Inną formą inicjatywy ludowej, która występuje w Polsce jest inicjatywa referendalna. Tutaj musi być to grupa minimum 500 tys. Obywateli. Muszą to być jednak referenda w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Nie zdarzyło się tu jednak zorganizowanie takiego referendum pomimo złożenia przez obywateli kilku wniosków.
- Weto ludowe
Jest trochę przeciwieństwem poprzedniego punktu. Może ono znaleźć zastosowanie po uchwaleniu ustawy. Obywatele mogą dojść do wniosku, że dana ustawa im się nie podoba. Mają wtedy prawo złożyć wniosek o zorganizowanie referendum, którego przedmiotem będzie uchylenie mocy obowiązującej, danej ustawy, o którą jest spór. W Polsce jednak nie funkcjonuje taka forma jak weto ludowe.
- Odwołanie
Inaczej nazywamy to recall. Dzięki temu grupa obywateli ma możliwość zgłoszenia wniosku o odwołaniu osoby sprawującej dane stanowisko z wyboru. Gdybyśmy w Polsce mieli taką instytucje na poziomie ogólnokrajowym to moglibyśmy złożyć wniosek na przykład o odwołanie senatora czy prezydenta. W Polsce jednak na poziomie ogólnokrajowym nie funkcjonuje odwołanie natomiast na poziomie lokalnym już tak. Przykładowo mieszkańcy gmin mogą złożyć wniosek o odwołanie wójta czy burmistrza.
- Konsultacje społeczne
Jest to możliwość wyrażenia opinii na dany temat. Nie podejmujemy tam decyzji, jako obywatele, ale mamy możliwość wyrażenia opinii, która może, ale nie musi być uwzględniona.
- Budżet partycypacyjny (obywatelski)
Jest to forma demokracji bezpośredniej, za pomocą której możemy podjąć decyzję odnośnie rozdysponowania części budżetu gminy czy miasta. Możemy zaproponować określoną inwestycję, zebrać pod nią podpisy i złożyć do urzędu miasta. Wtedy odbywa się głosowanie wśród mieszkańców, którzy spośród zgłoszonych propozycji wybierają te, które zostaną zrealizowane.
Czym więc różni się udział pośredni i bezpośredni obywateli? W pierwszym z nich wybieramy swoich przedstawicieli, który podejmują decyzję, natomiast w drugim przypadku to obywatele podejmują decyzję.
Jaki jednak powinien być zakres partycypacji politycznej? Pytanie brzmi co najmniej jak bardzo dobry temat wypracowania maturalnego. Z jednej strony idąc za Janem Jakubem Rousseau – demokracja jest albo partycypacyjna i obywatele stale uczestniczą w funkcjonowaniu systemu politycznego, albo tej demokracji nie ma w ogóle. Z drugiej jednak strony mamy model demokracji przedstawicielskiej. Jej zwolennicy podkreślają, że rolą obywateli jest wybieranie przedstawicieli, aby ci podejmowali decyzje i ewentualnie wymienili ich w kolejnych wyborach, gdy nie spełniają ich oczekiwań. Można więc widzieć problem dwojaki: z jednej strony uargumentować go, że to demokracja bezpośrednia jest bliżej etymologicznego rozumienia demokracji samej w sobie, jako władzy ludu. Natomiast dość solidnym kontrargumentem będzie to, że złożoność współczesnych systemów politycznych może skłaniać ku myśli, że taki system byłby dość uciążliwy w praktyce.
Cały ten wykład pokazuje, jak ważna jest partycypacja polityczna. Może ona skutkować realnymi zmianami w naszym otoczeniu, zaczynając od poziomu lokalnego, na poziomie ogólnopaństwowym kończąc. Jeszcze skuteczniej to na nas oddziałuje, jeśli widzimy efekty naszych działań na różnych płaszczyznach naszego życia codziennego. Taka partycypacja może przynieść zatem zmiany nie tylko w naszym najbliższym otoczeniu, ale też w skali całego państwa.
Zostańcie z nami na dłużej!
Kolejny Bryk właśnie dobiegł końca. Mamy jednak nadzieję, że dzięki niemu zrozumieliście, czym jest konwencjonalna i niekonwencjonalna partycypacja polityczna.
Jeśli nadal macie chęć i zapał do nauki w zakresie WOSu oraz najnowszej historii politycznej, zapraszamy na inne odcinki Podcastu Maturalngo, które dostępne są dla Was na platformach Spotify oraz YouTube, a także do lektury poprzednich Bryków Maturalnych!
Podcast maturalny powstaje w ramach projektu „Z WNPiD na maturę”. Od 2016 r. organizujemy cyklicznie zajęcia dla maturzystów, które w czasie pandemii koronawirusa przenieśliśmy do przestrzeni wirtualnej. Dziś stawiamy na jedną z najbardziej popularnych form jaką jest podcast. Nasze zajęcia, niezależnie od formy prowadzenia, od lat cieszą się ogromnym zainteresowaniem i uznaniem ze strony uczniów szkół średnich.
Nie uczestniczyłam w wielu wykładach, ale szczerze mogę powiedzieć, że są przydatne. Sympatycznie słucha się osób, które mówią, szybko i zawsze chętnie odpowiadają na pytania czym rozwiewają wszelkie wątpliwości. Dzięki za to co robicie, do zobaczenia na kolejnych spotkaniach! 🙂
W tym miejscu żegnamy się z Wami i z tematem konwencjonalnej i niekonwencjonalnej partycypacji politycznej. Znaleźliście tu interesujące Was informację? Nauczyliście się czegoś nowego, albo powtórzyliście swoją wiedzę z WOSu? Bryk Maturalny powróci już niedługo!
Podcast powstaje przy współpracy ze studentami i studentkami kierunku Produkcja audiowizualna: Oliwia Szeląg (współkoordynatorka projektu), Jakub Biegniewski (autor dżingla), Monika Lisiak (lektorka dżingla).
Aleksandra Wesołowska
Absolwentka polonistyki, a obecnie studentka dziennikarstwa i komunikacji społecznej. Pasjonatka podróży i kultur Dalekiego Wschodu. Chce się rozwijać w dziedzinach dziennikarstwa oraz szeroko pojętego marketingu. Zainteresowana copywritingiem i wszelkiego rodzaju działalnością z nim związaną.
