Czy wiecie, że najwcześniejsze ludzkie migracje są datowane na okres ponad dwóch milionów lat temu? To właśnie wtedy homo erectus wyemigrował do Eurazji. Czy wiecie, że 45% firm z prestiżowej listy 500 największych fortun w USA założyli imigranci lub ich dzieci? Być może obcy jest Wam również fakt, że 85% światowej populacji uchodźców żyje w państwach rozwijających się, czyli takich jak Turcja, Jordania, Uganda, Pakistan, Liban czy Bangladesz.
Były to jednak tylko ciekawostki, od których miło zacząć każdą naukę. Przed Wami kolejny Bryk Maturalny, czyli tekst z serii opartej na naszych Podcastach Maturalnych. Tym razem, jego gościem była dr Klaudia Gołębiewska, która omówi dla Was temat migracji, ze współczesnym świecie. Zainteresowani? Zostańcie z nami!
Jeśli jednak chcecie posłuchać Podcastu dr Gołębiewskiej, to odsyłamy Was na Spotify oraz Youtube, gdzie znajdziecie ten i wiele innych odcinków z zakresu najnowszej historii politycznej.
Wiecie, że nasz Podcast możecie mieć w swojej kieszeni? Słuchajcie nas zawsze, gdziekolwiek jesteście!
SŁOWNICZEK PODCASTOWY:
- Imigrant – osoba, która wyjeżdża z państwa pochodzenia i udaje się do innego, jednak nie w celach turystycznych. Mogą to być cele edukacyjne, ekonomiczne, związane z pracą, czy rodzinne.
- Uchodźca – każda osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia (z powodu rasy, religii, przekonań politycznych, narodowości, przynależności do danej grupy społecznej) nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju.
- Konwencja Genewska – szereg umów z zakresu prawa międzynarodowego i pomocy humanitarnej podpisanych w Genewie w Szwajcarii. Konwencja dotycząca statusu uchodźców pochodzi z 28 lipca 1951 r.
Imigrant a uchodźca – różnice
Migracje nie są nowym zjawiskiem. Towarzyszyły one ludzkości od zarania dziejów. Ich szczególne nasilenie widoczne jest jednak w czasach obecnych. Współczesne ruchy migracyjne przybierają bardzo różne i często skrajne formy, bo też różne są przyczyny tych migracji.
Rozpocząć naszą analizę migracji należy od rozróżnienia pojęć imigrant i uchodźca. W słowniczku podcastowym znajdziecie ich definicję. Warto na istotny cechę imigracji, jaką jest dobrowolność. Jeśli natomiast chodzi o uchodźstwo, to osobą kierują konkretne pobudki, związane z poczuciem zagrożenia we własnym kraju.
Temat ten poruszył także ustrojodawca Konstytucji RP z 1997 r. W artykule 56 czytamy, że cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Polsce na zasadach zapisanych w ustawie, a cudzoziemcowi, ubiega się w Polsce o status uchodźcy może być on przyznany zgodnie z wiążącymi Polskę umowami międzynarodowymi. Aby zatem zostać uchodźcą, dana osoba musi uregulować swój status zgodnie z procedurami kraju, do którego się udał.
Warto zapamiętać, że w myśl Konwencji Genewskiej, nie tylko ucieczka przed wojną, ale wszelkie obawy przed prześladowaniem są podstawą, aby nadać status uchodźcy. Według prawa międzynarodowego uchodźcami można nazwać np. uciekających z Polski Romów, a nie tylko osoby, które uciekają np. przed wojną w swoim kraju. Uchodźczyniami mogą być kobiety, które uciekają przed szkodliwymi praktykami w kraju pochodzenia, jak np. aranżowane małżeństwa. To mogą być także osoby uciekające przed przemocą ze strony gangów czy karteli. Ważne, aby była to uzasadniona obawa przed prześladowaniem.
Powody współczesnych migracji na wybranych przykładach
Dowiedzieliście się już z naszego Bryka, że powodów do uzyskania statusu uchodźcy może być wiele, a ludźmi kierować mogą zróżnicowane pobudki. Mogą to być przesłanki religijne, etniczne czy narodowościowe. Najlepiej jednak zobrazują nam to przykłady.
Przesłankami, na podstawie których ktoś może uzyskać status uchodźcy, obrazuje np. kazus Erytrei, nazywana często państwem-więzieniem. Obowiązuje tam np. powszechna i bezterminowa służba wojskowa. Dochodzi tam często do masowych łapanek, do przymusowej pracy siedem dni w tygodniu w warunkach wyzysku. Panuje tam tez totalna kontrola nad społeczeństwem ze strony aparatu państwowego.
Innym rodzajem prześladowań, które możemy tam zaobserwować są represje na tle religijnym. Zostając przy przykładzie Erytrei, toleruje ona cztery wyznania: prawosławie, katolicyzm, luteranizm i islam sunnicki. Członkowie pozostałych kościołów i wyznań są często zamykani w więzieniach i prześladowani.
Zostając przy powodach religijnych, zwróćmy swoją uwagę na sytuację w Nigerii, gdzie w ostatnich latach wzrasta liczba prześladowań wobec chrześcijan. Napady na chrześcijańskie szkoły, wioski czy też rodziny przybierają mają często bardzo brutalny charakter. Sprawcami tam często są bardzo radykalne islamskie grupy jak Boko Haram czy Fulani.
Nie jest to jednak tak, że prześladowania skupione są na jednej konkretnej religii czy grupie etnicznej – na całym świecie możemy się spotkać z prześladowaniami wielu różnych grup społecznych.
Dla przykładu, Chiny starają się wyeliminować ze swojego kraju kulturę i religię muzułmanów, zwłaszcza Ujgurów i Kazachów. Są oni tam zamykani w „obozach reedukacyjnych”, które przez opinię międzynarodową, w tym czołowe organizacje międzynarodowe i przywódców politycznych, nazywane są wprost obozami koncentracyjnymi. Więźniowie tam osadzeni poddawani są regularnie torturom. Ujgurki poddawane są przymusowej sterylizacji, antykoncepcji czy przerywaniu ciąż. Wiele państw zachodnich oficjalnie nazywa politykę chińską zbrodnią ludobójstwa. Chiny jednak zaprzeczają nadużyciom i twierdzą, że w obozach tych przeprowadzane są szkolenia zawodowe i takie ośrodki służyć mają zwalczaniu ekstremizmów.
Ciekawe w tym wypadku jest również to, jak wykorzystywane są tam nowe technologie do prześladowań. W grudniu 2020 roku doszło do publikacji raportu, z którego wynikało, że firma Huawei i Megvii zajmujące się technologiami rozpoznawania twarzy pracowały razem nad systemem, który miał katalogować i lokalizować Ujgurów w Chinach. System miał zostać zastosowany w chmurze danych Huawei w celach inwigilacyjnych. Władze chińskie dementowały informacje, mimo to m.in. wiceprezes działu komunikacji Huwawei w Danii podał się do dymisji po ujawnieniu tej informacji. Z kolei francuski piłkarz Antoine Griezmann zrezygnował z bycia ambasadorem marki Huawei. Natomiast Turecki piłkarz Mesut Özil głośno komentował działania Chin wobec mniejszości muzułmańskiej, za co został usunięty z wersji popularnej gry sprzedawanej na chińskim rynku.
Wróćmy jednak na chwilę do prawa. Z punktu widzenia konwencji Genewskiej Ujgurzy są po prostu uchodźcami, bo mają uzasadnione podstawy do prześladowania. Sprawę jednak utrudniają kwestie dyplomatyczno-polityczne. W przeszłości, nawet jeśli udało się im opuścić Chiny i złożyć gdzieś wniosek o ochronę międzynarodową, pod wpływem silnej presji politycznej Chin, zostawali oni aresztowani lub deportowani z powrotem.
Non-refoulement (niezawracanie), podstawowa zasada prawa uchodźczego zawarta w Konwencji z 1951r. wymaga, aby państwa nie zezwalały na przymusowy powrót uchodźców na terytoria, na których ich życie i wolność są zagrożone z różnych względów. Zasada ta uznawana obecnie za część międzynarodowego prawa zwyczajowego na gruncie rozwoju orzecznictwa w dziedzinie praw człowieka. Zasadę niezawracania rozumie się jako zakaz deportacji do państwa, w którym dana osoba po powrocie może być poddawana torturom, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Według agencji UNHCR non-refoulement spełnia kryteria definicyjne zwyczaju międzynarodowego. Wiąże więc ona też te państwa, które nie są stronami konwencji genewskiej dotyczącej statusu uchodźców.
Uchodźcy wewnętrzni
Następną kategorią uchodźców są uchodźcy wewnętrzni, określani w różnego typu raportach skrótem IDP (ang. internally displaced person). Są to takie osoby, które w obawie przed prześladowaniem musiały opuścić swoje domy, ale pozostali na terenie kraju swojego zamieszkania. Zgodnie z Konwencją Genewską nie podlegają oni przepisom o uchodźctwie. Uchodźcą wewnętrznym nie przysługują żadne specjalne prawa, chociaż zostaje się nim w wyniku przymusowego opuszczenia swojego domu. Żadna z instytucji nie obejmuje opieki nad takimi uchodźcami. Są bardzo często objęci ochroną przez międzynarodowe organizacje humanitarne.
Takim przykładem może być kazus wojny w Ukrainie. Prawie 6 mln obywateli opuściło swój kraj, jednak ponad 8 mln obywateli Ukrainy jest aktualnie uchodźcami wewnętrznymi. Ponad połowa z nich to kobiety, często ciężarne lub z małymi dziećmi, niepełnosprawne, czy takie, które stały się ofiarami przemocy. Z kolei w Afganistanie liczba IPD to około 4 mln osób. Z powodu przemocy rządów Talibów, ale także z powodu klęsk żywiołowych.
Jakie są najnowsze dane przedstawiane przez Wysokiego Komisarza do Spraw Uchodźców ONZ?
Z roku na rok liczba osób uciekających przed przemocą, prześladowaniami czy katastrofami naturalnymi wzrasta. Liczba z maja 2022 r. to 100 mln przymusowo przesiedlonych osób. Jest to 1 % globalnej populacji. Liczba tak obejmuje uchodźców, osoby starające się o azyl, a także osoby przesiedlone w obrębie granic swojego państwa.
Czynniki wpływające na migracje
Jedną z przełomowych i najbardziej wpływowych koncepcji teoretycznych, które wyjaśniały nam, jaka grupa czynników wpływa tak naprawdę na podjęcie migracji jest teoria sformułowana przez Everetta Lee w latach 60-tych XX wieku. Często w waszych podręcznikach możecie znaleźć jej angielskie określenie brzmiące push and pull theory. Everett Lee rozwijając także różne wcześniejsze koncepcję tej teorii migracyjnej wyróżnił cztery różne grupy czynników, które popychają nas do migracji.
Po pierwsze, są to czynniki, które są związane z naszym miejscem pochodzenia. W miejscu tym musi zaistnieć określona liczba czynników zmuszających do emigracji. Mogą to być niski poziom życia, niedobór żywności, ziemi, pracy, ale też prześladowania polityczne lub religijne czy klęski żywiołowe. Wybór miejsca docelowego dla takich osób może być jednak trudny, ze względu na to, że w niektórych z wymienionych sytuacji częściej liczyć się będzie szybkość reakcji, niż przemyślana decyzja o wyborze miejsca emigracji. Odwołajmy się tu do pewnego przykładu historycznego. Wielki głód ziemniaczany w połowie XIX w. zmusił tysiące irlandzkich rodzin do emigracji do Stanów Zjednoczonych, aby nie umrzeć z głodu. Jak możecie zauważyć, decyzja tu musiała zostać podjęta szybko, aby nie ucierpieć fizycznie. Podobnie Żydom opuszczającym Niemcy w czasach nazistowskich grożono śmiercią, jeżeli pozostaną w swoim kraju.
Jako drugi istotny czynnik wymienić możemy aspekty związane z naszym miejscem docelowym. Są to czynniki przyciągające do danego państwa, które pomagają podjąć decyzję, czy przeprowadzka do nowego miejsca nam pomoże w naszej obecnej sytuacji. Nie chodzi tylko o korzyści, które możemy zyskać na przeprowadzce, np. lepszy dostęp do pracy, ale też zwykłe poczucie bezpieczeństwa jak brak prześladowań ze względu na chociażby wyznania religijne.
Kolejną grupą czynników wymienianych przez Everetta Lee są tzw. przeszkody pośrednie. Mogą wystąpić one po podjęciu lub w trakcie podejmowania decyzji o migracji. Wiążą się one chociażby z problemem dużej odległości danego państwa, polityką migracji w państwach docelowych lub przekraczaniem ich granic, czy drogą, którą migranci będą musieli pokonać, aby uciec ze swojego kraju.
Czwartą, wyróżnioną grupą czynników istotną, jeśli chodzi o proces podjęcia decyzji o migracji będą czynniki osobiste. To może być np. wiedza na temat potencjalnego państwa i społeczeństwa, do którego się udajemy, mentalność drugiego człowieka czy nawet szereg traum, z którym dana osoba może się zmagać.
Adaptacja w nowym miejscu
Zakładając, że osoba, która podjęła próbę dobrowolnej lub przymusowej migracji dostała się do docelowego państwa, czeka ją szereg kolejnych etapów – od adaptacji do odnalezienia się w społeczeństwie przyjmującym.
Przytoczmy koncepcję Johna Berrego, kanadyjskiego psychologa, który sformułował cztery warianty adaptacji kulturowej:
- Integracja
- Asymilacja
- Separacja
- Marginalizacja
Te cztery typy zmiany kulturowej zależne są od stopnia zachowania dotychczasowej tożsamości kulturowej i od stopnia przyjęcia nowej. Ta ocena odbywa się często na zasadzie przeciwstawienia. Może to być postawa pozytywna lub negatywna w przypadkach swojego kraju, ale też kraju przyjmującego.
Imigrant, by podjąć najlepszą decyzję dotyczącą przystosowania się do nowego środowiska musi uporać się z dwiema kwestiami, odpowiadając sobie samemu na szereg pytań. Pierwszym z nich będzie to, czy zachowanie własnej tożsamości kulturowej postrzegane jest przeze mnie jako wartość. Drugim to, czy podejmowanie kontaktu z kulturą kraju nowego, w którym aktualnie się przebywa po migracji jest także postrzegane jako wartość. Proces integracji ma aktywizować zarówno imigrantów, jak i społeczeństwo przyjmujące.
Przeciwieństwem pojęć integracji czy asymilacji są strategie, których, chciałoby się, aby było jak najmniej, czyli separacja i marginalizacja. Są to zjawiska niekorzystne. Przykładem tych zjawisk może być Francja, gdzie osoby te, mimo upływu lat wykluczone z tego systemu polityki społecznej, edukacji zdrowotnej i ich sytuacja tak naprawdę przez wiele generacji po prostu się nie poprawia.
Podsumowując, akulturacja dotyczy adaptacji strategii kulturowych, a integracja kładzie po prostu nacisk na zinstytucjonalizowane partycypację.
Polityka migracyjna państw współczesnych
Większość definicji wskazuje, że w integracji najważniejszy jest właśnie ten dwustronny proces, który dotyczy imigrantów oraz państwa przyjmującego i jego społeczeństwa. Ten proces dwustronny oczywiście musi być oparty na wzajemnym sprawach i zobowiązaniach, które zapewniają pełne uczestniczenie imigrantów w życiu społeczeństwa przyjmującego.
Zagadnienie to bada międzynarodowy projektu MIPEX, sprawdzający różne polityki integracji imigrantów w krajach na całym świecie.
Ten zespół badawczy zidentyfikował trzy kluczowe wymiary, które leżą u podstaw wszystkich obszarów polityki integracyjnej danego państwa.
Pierwszą z nich jest kwestia praw podstawowych: czy imigranci w danym kraju mogą korzystać z porównywalnych praw jak obywatele danego kraju. Drugą z nich jest równość szans, czyli to, czy imigranci mają szanse na korzystanie z możliwości, porównywanych do obywateli danego kraju, jak edukacja czy partycypacja polityczna. Ostatnia kwestią jest tzw. bezpieczna przyszłość, czyli to, że imigranci mogą czuć się bezpieczni na przyszłość w danym kraju – zdobycie obywatelstwa, łączenie rodzin, stałe osiedlenie.
Raport MIPEX z 2020 r. czyli najbardziej aktualny wskazuje pięć państw na świecie, które mają najlepsze polityki imigrantów na świecie. Znalazły się tam Kanada, Finlandia, Nowa Zelandia, Portugalia oraz Szwecja.
Co stanowi o sukcesie polityk tych państw? Obierzmy jako przykład Portugalię. Tak jako sukces możemy określić to, że imigrant się opłaca bardziej, niż deportacja. Zakładali tam działanie, że społecznie korzystniej jest przyjmować imigrantów, niż poprzez skomplikowane i kosztowne procedury odsyłać go do swojego pierwotnego kraju. Według Portugalczyków jest to też korzystne dla gospodarki: imigrant będzie odprowadzał podatki i potencjalnie może założyć firmę w przyszłości. Po za tym w Portugali możemy wskazać na pozytywne aspekty, jakie jak efektywna pomoc dla bezrobotnych imigrantów i przystępne prawo co do uzyskania obywatelstwa. Dzieci mają też tam dostęp do edukacji międzykulturowej. Imigranci mają też równe prawa jak Portugalczycy, łącznie z prawami wyborczymi, co odróżnia Portugalię chociażby od Polski.
Jak więc możemy zauważyć, można stworzyć dla imigrantów takie warunki życia, aby byli oni traktowani jak przyszli obywatele danego kraju, po partnersku i byli szanowani w procesie integracji.
Poznaliście kwestie migracji z Brykiem?
Kolejny Bryk Maturalny właśnie dobiegł końca. Na tym etapie mamy nadzieję, że dowiedzieliście się trochę więcej na temat migracji we współczesnym świecie.
Wyjaśniliśmy Wam kategorie migrantów, problemy, z którymi się spotykają, etapy ich przystosowania do nowego społeczeństwa i sytuacji, a także pobudki, które nimi kierują, gdy chcą lub muszą opuścić swój kraj. W tym miejscu żegnamy się z Wami i zapraszamy na kolejnego Bryka Maturalnego z równie ciekawym tematem już niedługo! Do zobaczenia!
Podcast maturalny powstaje w ramach projektu „Z WNPiD na maturę”. Od 2016 r. organizujemy cyklicznie zajęcia dla maturzystów, które w czasie pandemii koronawirusa przenieśliśmy do przestrzeni wirtualnej. Dziś stawiamy na jedną z najbardziej popularnych form jaką jest podcast. Nasze zajęcia, niezależnie od formy prowadzenia, od lat cieszą się ogromnym zainteresowaniem i uznaniem ze strony uczniów szkół średnich.
Zajęcia są bardzo ciekawe, można się z ich dużo dowiedzieć.
Uważam, że Wasze wykłady są bardzo pomocne. Prezentacje są estetyczne, zawierające dużo najważniejszych informacji, a wykładowcy są sympatyczni.
Jeśli macie ochotę zostać z nami na dłużej, zachęcamy do odwiedzenia nas na Spotify oraz Youtube, gdzie znajdziecie inne, równie ciekawe odcinki Podcastu Maturalnego.
Podcast powstaje przy współpracy ze studentami i studentkami kierunku Produkcja audiowizualna: Oliwia Szeląg (współkoordynatorka projektu), Jakub Biegniewski (autor dżingla), Monika Lisiak (lektorka dżingla).
Aleksandra Wesołowska
Absolwentka polonistyki, a obecnie studentka dziennikarstwa i komunikacji społecznej. Pasjonatka podróży i kultur Dalekiego Wschodu. Chce się rozwijać w dziedzinach dziennikarstwa oraz szeroko pojętego marketingu. Zainteresowana copywritingiem i wszelkiego rodzaju działalnością z nim związaną.
