Wybory prezydenckie to najpopularniejsze wybory w Polsce po 1989 roku. Odnotowywana jest w nich najwyższa frekwencja wyborcza. To właśnie wtedy obywatele wybierają osobę, która będzie sprawowała ten urząd przez najbliższe pięć lat. Jaką rolę w polskim systemie politycznym odgrywa Prezydent? Na to odpowiadamy w tym Bryku Maturalnym.
Temat urzędu Prezydenta omówił mgr Artur Marcin Lorek w odcinku Podcastu Maturalnego. To właśnie tam odsyłamy Was, jeżeli chcecie się dowiedzieć więcej na ten temat. My natomiast rozpoczynamy kolejny Bryk Maturalny.
Prezydent RP – głowa państwa
Na początek warto odpowiedzieć sobie na pytanie – kim jest Prezydent? To urzędnik, potocznie nazywany głową państwa lub pierwszym obywatelem, będący najwyższym przedstawicielem na arenie międzynarodowej. W polskim systemie politycznym pełni funkcję stricte reprezentacyjną. To cecha charakterystyczna dla ustrojów parlamentarno-gabinetowych. Choć nie zawsze tak jest – w systemach prezydenckich głowa państwa pełni realną władzę.
Czy zatem tylko Prezydenta, możemy nazwać głową państwa? Nie. A zależy to od ustroju politycznego danego państwa. Dla przykładu funkcję głowy państwa w monarchiach sprawuje król lub w przypadku innych ustrojów zupełnie inny urząd: np. papież, jak ma to miejsce w Watykanie lub kapitan regent w San Marino.
Kolejnym ważnym wątkiem w kwestii głowy państwa, jest długość sprawowania urzędu. Jeżeli wybrana na to stanowisko osoba sprawuje swoją funkcję przez określoną kadencję, mamy do czynienia z republiką. Natomiast w przypadku, kiedy urząd ten sprawowany jest dożywotnio – z monarchią. Oczywiście, od tej reguły istnieją wyjątki, jednak są one stosunkowo nieliczne. Warto jednak pamiętać, że sposób mianowania pierwszego obywatela i jego kompetencje są odmienne dla każdego państwa.
Proces legitymizacji
Legitymizacja to proces uprawomocnienia pełnienia określonej funkcji lub urzędu przez daną osobę. Rezultatem tego procesu jest legitymacja i nie taka szkolna, studencka czy nawet poselska. To podstawa do realizacji powierzonych zadań, w granicach prawa. W przypadku Prezydenta RP, legitymizacja odbywa się w drodze wyborów powszechnych. Ich wynik, a także wyrok właściwego sądu dotyczący ważności wyborów, stanowią potwierdzenie legalności piastowania tego urzędu przez wskazanego kandydata. Biorąc pod uwagę frekwencję w wyborach powszechnych w Polsce po 1989 roku, osoba wybrana na Prezydenta RP posiada najsilniejszy mandat społeczny.
Zaprzysiężenie Prezydenta
Samo objęcie tego urzędu, a co za tym idzie zdobycie legitymacji, jest bardzo uroczystym wydarzeniem. Moment przejęcia urzędu przez osobę wybraną do sprawowania funkcji Prezydenta, rozpoczyna się złożeniem przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym (połączone izby parlamentu, czyli obradujący wspólnie Sejm i Senat).
Następnym etapem tej ceremonii jest objęcie przez Prezydenta insygniów prezydenckich, czyli: Proporca Prezydenta Rzeczpospolitej, Krzyża Wielkiego i Orderu. Po tym, w Pałacu Prezydenckim oficjalnie obejmuje on zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi. Cała ta ceremonia utrwalona jest jednak bardziej na tradycji niżeli ściśle wyznaczonym protokole.
Kompetencje Prezydenta RP
Zgodnie z zasadą trójpodziału władzy, Prezydent wraz z rządem pełnią władzę wykonawczą. Oznacza to, że ich zadaniem jest wprowadzanie prawa w życie. W związku z tym ma on określone kompetencje, do których należą m.in.:
- powoływanie rządu,
- powoływanie Sędziów Sądu Najwyższego,
- powoływanie Prezesa Trybunału Konstytucyjnego.
Powierzenie tworzenia misji rządu rozpoczyna dymisja poprzedniego premiera. W kolejnym kroku Prezydent wskazuje kandydata na Prezesa Rady Ministrów, który w ciągu 14 dni zobowiązany jest przedstawić skład rządu i wygłosić exposé. Jest to uroczyste przemówienie określające założenia polityki realizowanej przez Radę Ministrów. Po zakończeniu wystąpienia odbywa się głosowanie o udzielenie wotum zaufania rządowi. Gdy kandydat wyznaczony przez Prezydenta nie otrzyma wotum zaufania, wtedy to Sejm musi przedstawić swojego. Jeśli nadal nie uda się wybrać premiera, to Prezydent ponownie wyłania kandydata. Jeżeli za trzecim razem, nowy Prezes Rady Ministrów wraz z rządem nie zostanie zatwierdzony, to Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.
Udział Prezydenta RP w stanowieniu prawa
Głowa państwa uczestniczy w procesie stanowienia prawa w dwóch wariantach:
- Inicjatywa ustawodawcza – Prezydent może skierować do Sejmu własny projekt ustawy, który trafia pod obrady tej izby parlamentu. Inicjatywę ustawodawczą Prezydentowi gwarantuje Konstytucja RP.
- Finalizacja procesu legislacyjnego – podpisanie ustawy przyjętej przez parlament. Konstytucja RP wymaga podpisu Prezydenta pod ustawą, by weszła w życie. Głowa państwa może skierować ustawę do Trybunału Konstytucyjnego, by ten orzekł w sprawie zgodności projektu z ustawą zasadniczą. W trzecim wariancie Prezydent odrzuca ustawę – weto prezydenckie. W tym przypadku Sejm może większością 3/5 posłów przegłosować decyzję głowy państwa i przyjąć ustawę.
Prezydent jako przedstawiciel Polski na arenie międzynarodowej
Prezydent jako reprezentant Rzeczypospolitej, uosabia państwo na arenie międzynarodowej. Szczególnie w kontaktach z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi (np. Unia Europejska, Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego czy Organizacja Narodów Zjednoczonych). Reprezentuje Polskę nie tylko w sytuacjach, gdy tego wymaga od niego prawo krajowe lub międzynarodowe, ale także wtedy, gdy wskazują na to zwyczaje w stosunkach dyplomatycznych. Oznacza to nic innego, że pozycja Prezydenta jako reprezentanta kraju, jest niekwestionowana i niepodważalna. Ma on również wpływ na politykę zagraniczną, ponieważ może powoływać i odwoływać ambasadorów oraz konsulów RP w innych państwach. Przyjmuje też listy uwierzytelniające i odwołujące przedstawicieli innych państw na terenie Polski. Więcej o tym procesie możecie przeczytać w osobnym Bryku Maturalnym.
Zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi
Prezydent jako zwierzchnik sił zbrojnych zatwierdza strategię bezpieczeństwa narodowego. Może również zmieniać stan gotowości wojska. Jednocześnie ogłasza stan wojny na terenie państwa i decyduje o jego zakończeniu. Wszystkie wymienione w tym punkcie uprawnienia opisane są w Konstytucji RP i w ustawie o obronie Rzeczypospolitej.
To już wszystko w dzisiejszym Bryku Maturalnym!
Z tego wpisu dowiedzieliście się przede wszystkim, jakie są kompetencje Prezydenta RP. Jeżeli temat Was szczególnie zainteresował, to zachęcamy do sprawdzenia odcinka Podcastu Maturalnego, w którym mgr Artur Marcin Lorek szczegółowo zagłębił się w tę tematykę. My jak zwykle powrócimy w następnym Bryku Maturalnym. Do zobaczenia!
Kto jest autorem Bryka?
Szymon Kowalski
Student Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej. Wielbiciel kina w szczególności nurtu, jakim jest niemiecki ekspresjonizm. Zawodowo zafascynowany marketingiem i Public Relations, dlatego w przyszłości planuje rozwijać się właśnie w tych dziedzinach.
