Populizm to temat, który przewija się przez większość sfer życia publicznego. Znajdziemy go w mediach czy polityce. Jest on także bardzo interesujący pod kątem badań lub obserwowania rzeczywistości politycznej. W tym wpisie wyjaśnimy Wam, czym jest populizm i określimy co się na niego składa.
Tematyka ta została omówiona w jednym z odcinków Podcastu Maturalnego, przez prof. UAM dr. hab. Artura Lipińskiego. Dlatego zachęcamy Was do wysłuchania tego odcinka.
Podstawowe elementy populizmu
Jednymi z podstawowych elementów, bez których nie możemy mówić o populizmie, są dwie kategorie: elity i lud. Pojęcia te sugerują istnienie w społeczeństwie dwóch jednolitych i przeciwstawnych sobie grup. Wedle populistów, pierwsza z nich to ,,skażona elita”, a jej przeciwnikiem jest ,,nieskażony lud”, który zawsze ma racje. Natomiast elity, ich zdaniem, działają wbrew interesom społeczeństwa. Politycy, którzy wykorzystują elementy populistyczne przekonują, że występują w imieniu tych, których wrogami są elity. To właśnie dzięki tym przekonaniom populiści, w swoich wystąpieniach próbują dotrzeć do jak największej liczby osób. Jest to zatem fundament dla tej tematyki.
Czym jest populizm?
Zanim jednak przejdziemy do szczegółowego omówienia populizmu, warto przywołać różnice w rozumieniu tego pojęcia. Według literatury przedmiotu wyróżnia się trzy podstawowe definicje tego zjawiska.
– ideologia
Pierwsza z nich przedstawia populizm jako ideologię, ale nie taką jak liberalizm czy marksizm. W tym znaczeniu populizm to ideologia o tak zwanym „cienkim rdzeniu„. Jest to przeciwwaga m.in. dla wyżej wymienionych już ideologii. Cechą wspólną tych tradycyjnych doktryn społeczno-politycznych jest to, że tłumaczą i opisują swoim zwolennikom wszystkie możliwe aspekty życia oraz wskazują drogę do określonych celów. Populizm nie ma tak wielkich ambicji. Skupia się on tylko na poszczególnych elementach życia i to właśnie przez ich redefinicje próbuje wpłynąć na odbiorców.
– strategia
Druga z definicji przedstawia populizm jako strategię. W tym założeniu nie jest to system ideologiczny, a celowy sposób działania aktorów politycznych. Zazwyczaj są to osoby, które kreują swój wizerunek medialny jako charyzmatycznych liderów, a przykładem takiej postaci jest Donald Trump. Swoim działaniem starają się oni przekonać jak największą liczbę osób, odwołując się przy tym do bieżących potrzeb, aby zyskać przewagę w działaniach politycznych. W tym celu wykorzystują wszystkie możliwe kanały przekazu, w tym media tradycyjne i nowoczesne.
– dyskurs
Ostatnią propozycją definiowania zjawiska, jakim jest populizm jest rozumienie go jako dyskursu. Ta definicja wywodzi się z badań językoznawców i traktuje ten fenomen jako „język w użyciu”. W tym rozumienie populizm pozwala wytworzyć tożsamość zbiorową określonej wspólnoty oraz umożliwia też ukazanie, tego czym są oni. Można tutaj dostrzec nawiązanie do wcześniej już przywołanych pojęć, czyli elit i ludu.
Treści wykorzystywane w populizmie
Kolejną ważną rzeczą w przekazie populistycznym są rodzaje treści wykorzystywanych przez populistów w swoich komunikatach. Takie pojęcia jak elity, lud czy wola zbiorowa to zaledwie przykłady tego typu treści. Wszystkie te pojęcia nie są jednoznaczne w populizmie, są one dostosowywane do tego, co dany komunikat ma przekazać. W tym kontekście kategoria ludu nie dotyczy określonej grupy, do której populizm włącza lub wyłącza pewne osoby. Jaki jest cel użycia takiej kategorii? Wzmocnienie siłą swojego przekazu, aby jeszcze bardziej oddziaływał on na odbiorcę. Jak to działa w praktyce? Użyjemy prostego przykładu, żeby to lepiej zobrazować. Polityk po przegranych wyborach może określić lud jako swoich wyborców, a osoby, które na niego nie głosowały będą nazywane przez niego zdrajcami.
Czym jest lud?
Dla populizmu ważną kategorią jest lud. We wszystkich źródłach dotyczących tego fenomenu znajdziemy trzy podejścia, które wyróżnia populizm w stosunku do ludu:
- suweren,
- zwykli ludzie,
- naród.
Pierwsze z tych podejść stawia społeczeństwo w roli władcy, sprawującego rządy. Jednocześnie w przekazach populistycznych władca ten nie jest zadowolony z reprezentującej go elity. Z tego względu populista stawia sobie za zadanie obalenie jej i oddanie władzy ponownie w ręce ludu – tu znowu przykładem jst Donald Trump. Drugie podejście sugeruje, istotną rolę zwykłych ludzi, dlatego populiści starają się ukazać swoje dobre relację ze zwykłymi ludźmi. Dodatkowo, podejmują próby jak najlepszego dopasowania się do przeciętnej osoby ubiorem lub zachowaniem. Jednocześnie cały czas podkreślają różnice pomiędzy obywatelami a elitą rządzącą. Trzecie określenie ludu jest najpopularniejsze wśród środowisk autoidentyfikujących się jako konserwatywne. Naród w tym przypadku jest traktowany w kategoriach etnicznych, a nie obywatelskich.
Czym jest elita?
Drugim ważnym pojęciem dla populizmu, o którym wspominaliśmy we wstępie jest elita. Populiści pod tym terminem rozumieją nie tylko elity polityczne, ale też elity kulturowe, ekonomiczne czy nawet elity medialne. Konkretna grupa wykorzystywana jest w populistycznych przekazach, tak aby pasowały do ogólnego tonu wypowiedzi. Populiści korzystają też z kategorii elity by uzasadnić swoje porażki na scenie politycznej, przy jednoczesnym zarysowaniu swoich następnych działań.
Przyczyny sukcesu populizmu
Kiedy dowiedzieliśmy się czym, jest populizm, pozostało nam tylko jedno pytanie. Skąd się bierze jego sukces? Przyczyn istnienia populizmu w przestrzeni politycznej w literaturze wymienia się wiele, my natomiast skupimy się na trzech, które są najpowszechniejsze:
- sytuacja ekonomiczna – populizm to odpowiedź na problemy ekonomiczne, takie jak, bezrobocie lub niskie płace. Wszystkie kryzysy gospodarcze powodowały obawy, na których populiści budują swój sukces, proponując proste rozwiązania, zazwyczaj oskarżając przy tym elity o stan gospodarki,
- czynniki polityczne – dotyczą one samych partii głównego nurtu, sposobu ich funkcjonowania i tego, że coraz więcej ludzi jest niezadowolonych z ich funkcjonowania. Populiści wykorzystują ten fakt do zmniejszenia zaufania do elit, na swoją korzyść,
- przemiany w sferze medialnej i pojawienie się nowych mediów – umożliwiają one korzystanie z agresywnego języka, który charakteryzuje bardzo wielu populistów. Ten sposób wypowiedzi dodatkowo wzmacnia polaryzację i ułatwia działania związane z szerzeniem populistycznej retoryki.
Kolejny bryk dobiegł końca!
Z tego wpisu dowiedzieliście się, czym jest populizm. Jakie są jego podstawowe elementy oraz czym się one charakteryzują. Jak zawsze – jeżeli temat Was zainteresował, to zachęcamy do sprawdzenia odcinka Podcastu Maturalnego, w którym prof. UAM dr hab. Artur Lipiński szczegółowo omówił to zagadnienie. Zapraszamy również do sprawdzenia pozostałych bryków maturalnych. Do zobaczenia!
Kto jest autorem Bryka?
Szymon Kowalski
Student Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej. Wielbiciel kina w szczególności nurtu, jakim jest niemiecki ekspresjonizm. Zawodowo zafascynowany marketingiem i Public Relations, dlatego w przyszłości planuje rozwijać się właśnie w tych dziedzinach.
