Migracje we współczesnym świecie są jednym z najbardziej dyskutowanych współcześnie tematów. Jakie są konsekwencje ruchów migracyjnych?
Migracje oraz mniejszości narodowe szczegółowo omówił dla Was prof. Cezary Trosiak w odcinku Podcastu Maturalnego! Serdecznie zapraszamy do wysłuchania epizodu, aby dowiedzieć się jeszcze więcej!
Migracje – czym są i jakie reakcje wywołują?
Na świecie mamy obecnie do czynienia z ogromnymi masami ludności, które przemieszczają się w sposób mniej lub bardziej kontrolowany. Migracje spowodowane są różnymi czynnikami. Niektórzy zmieniają kraj zamieszkania w poszukiwaniu pracy i lepszych warunków życia. Jeszcze inni zmuszeni są uciekać z kraju pochodzenia przez prześladowania na tle religijnym czy etnicznym.
Oczywiście czynników wpływających na te decyzje jest o wiele więcej. Podstawowe zagadnienia na temat migracji oraz opis czynników na nią wpływających znajdziecie w jednym z naszych poprzednich tekstów z serii Bryków Maturalnych. Przeczytacie tam również o różnicach między emigracją a imigracją. Serdecznie zapraszamy!
Przyjrzyjmy się teraz reakcjom na ruchy migracyjne, a reakcje te są bardzo zróżnicowane. Niektórzy uważają, że migracje są zjawiskiem nieuchronnym – w pewnym stopniu były, są i zawsze będą. Wywołują one tym samym różnego rodzaju postawy, od tych pozytywnych jak zrozumienie czy chęć pomocy, do negatywnych, jak lęk, niepokój, niechęć czy nawet agresja. Jedną z konsekwencji ruchów migracyjnych mogą być więc uprzedzenia, stereotypy oraz przejawy rasizmu czy ksenofobii.
Rasa a etniczność
Teorie naukowe dotyczące tego zagadnienia wykreowały się na przełomie XVIII i XIX wieku. Natomiast w 2 połowie XIX wieku pojawił się kierunek nazywany kierunkiem rasowo-antropologicznym. Jednym z jego twórców oraz prekursorem rozważań na ten temat był hrabia Arthur Gobineau. Traktowany on jest jako ojciec nowoczesnego rasizmu. Dlaczego? Jako pierwszy podzielił on ludzkość na 3 rasy: białą, żółtą i czarną. Sformułował także teorię, że określonym cechom fizycznym można przypisać pewne cechy psychiczne. Socjologowie tego okresu stwierdzili, że założenia te są odpowiedzią na pytanie, dlaczego społeczeństwa różnią się, jeżeli chodzi o poziom rozwoju, życia społecznego czy też ekonomicznego.
Współczesne pojęcie rasy prezentuje się trochę inaczej. Teraz rasa traktowana jest jako zespół relacji społecznych, które umożliwiają identyfikację jednostek lub grup czy też przypisanie im określonych atrybutów i zdolności na podstawie cech biologicznych. Nie negujemy więc tego, że się różnimy pod względem fizycznym. Odrzucamy jednak założenie, że przypisane do rasy cechy psychiczne decydują o rozwoju życia społecznego. Skupiamy się na tym, że posiadane przez nas cechy fizyczne stwarzają nam pewne szanse do tego, aby w tym życiu społecznym uczestniczyć. Mówiąc w skrócie – zauważamy, że istnieją pewne różnice fizyczne, jednak cechy te nie są rozstrzygające czy wykluczające, podczas, gdy idea rasy odwołuje się (niekiedy błędnie) do niezmiennych cech biologicznych.
Etniczność, w przeciwieństwie do rasy, odnosi się do kulturowych praktyk i zapatrywań danej społeczności. Prościej mówiąc, są to pewne zachowania uwarunkowane przez np. kulturę i tradycję grupy etnicznej, do której należymy i własnie te elementy rozróżniają nas od siebie.
Dyskryminacja a rasizm
Rasizm jest pojęciem nowym, ale uprzedzenia i dyskryminacja to zjawiska powszechne w historii ludzkości. Musimy jednak te pojęcia wyraźnie rozróżnić. Z rasizmem mamy do czynienia wtedy, gdy dostrzegamy zróżnicowanie cech biologicznych. Spostrzeżenia te pojawiły się naturalnie, w momencie, gdy ludzie zaczęli się przemiszczać po świecie na większą skale. Reakcje niechętne nie pojawiły się jednak od razu, a dopiero po przekroczeniu pewnej masy krytycznej. Zaczęliśmy wtedy odczuwać zagrożenie ze strony osób, które napływały w coraz większej ilości ze swoją kulturą. Pojawiły się wtedy stereotypy dotyczące poszczególnych nacji i ras.
Dyskryminacja to jednak trochę inne zjawisko, chociaż często połączone jest chociażby z rasizmem. Polega ona na praktykach i zachowaniach, w efekcie których pewne prawa czy możliwości zostają zarezerwowane dla członków jednej grupy, kosztem innych grup.
Źródła i rodzaje rasizmu
Współcześnie pojawia się pojęcie starego i nowego rasizmu. Pierwsze pojęcie odpowiada dyskusji na temat wspomnianych przez nas wcześniej cech biologicznych. Natomiast nowy rasizm rozumiany jest raczej pod kątem kulturowym. Wykluczenie jest tutaj wynikiem tego, że należymy do przedstawicieli innej kultury. Możemy więc podzielić rasizm na biologiczny oraz kulturowy.
Jeśli natomiast mowimy o źródłach rasizmu, mają one podłoża psychologiczne i socjologiczne. Jeśli chodzi o źródła psychologiczne, warto przybliżyć tutaj dwa stanowiska. Pierwsze z nich zakłada, że uprzedzenia opierają się głównie na stereotypach. Ludzie chętnie sięgają do stereotypów i na ich podstawie dają ujście swojej wrogości, szukając osoby bądź grupy osób, którą w psychologii nazywamy „kozłem ofiarnym”. Drugim stanowiskiem jest koncepcja osobowości autorytarnej. Szczególnie zwraca sie uwagę na to, że cechy związane z taką osobowością kształtowane są w okresie wczesnego dzieciństwa.
Źródłem rasizmu może być także hermetyczność. Jest ona niczym innym, jak po prostu zamknięciem się jednostki lub grupy na wpływy z zewnątrz. Grupa utrzymuje granice oddzielającą ją od innych za pomocą narzędzi wykluczania, które zaostrzają podziały między poszczególnymi grupami etnicznymi.
Migracje i ich przyczyny, zostały przez nas omówione w jednym z poprzednich tekstów z serii Bryk Maturalny. Nie zapomnijcie do niego zajrzeć, jeśli chcecie dowiedzieć się więcej!
Migracje a modele integracji etnicznej
Mimo wielu uprzedzeń oraz tworzenia barier przez społeczeństwa, nie da się w pełni uniknąć ani zatrzymać napływu migrantów. Między innymi dlatego stworzono, można powiedzieć, szereg rozwiązań prawnych. Dzięki nim napływ migrantów jest w pewnym stopniu kontrolowany.
Wskazać możemy 3 modele integracji etnicznej, z którymi spotykamy się we współczesnym świecie. Pierwszy z nich to asymilacja. Ten model zdaje się najbardziej pożądany, szczególnie wśród tych, którzy w napływie imigrantów widzą zagrożenia na płaszczyznach chociażby ekonomicznych, politycznych czy edukacyjnych. Asymilacja pozwala więc na określenie kryteriów, które po spełnieniu oraz po upływie pewnego czasu pozwoliłyby imigrantom zostać w danym państwie. Tutaj więc rzeczywiście asymilacja rozumiana jest jako odchodzenie przez imigrantów od swoich obyczajów i praktyk. Oznacza to także dostosowanie się do wartości i norm większości oraz integrację z nowym porządkiem społecznym.
Drugim modelem integracji, jaki wyróżnimy, jest tygiel narodów. W nim tradycje, z jakich wywodzą się imigranci nie zanikają pod naporem zastanej w nowym państwie populacji. W tym modelu dwie kultury poniekąd „mieszają się” ze sobą. Nowe tradycje z zewnątrz wprowadzają różnorodność, a nowe grupy społeczne współtworzą nowe środowisko. Jest to więc model dynamiczny, w którym dochodzi do kształtowania się rzeczywistości kulturowej w wyniku napływu imigrantów oraz, co za tym idzie, nowych bodźców kulturowych przez nich wprowadzanych.
Trzeci model, który dla Was omówimy, nazywamy pluralizmem kulturowym. Zgodnie z tym modelem najwłaściwszą postawą jest troska o rozwój pluralistycznego społeczeństwa. Inaczej mówiąc, chodzi o postawę, w której chcemy zbudować społeczeństwo, w którym różne grupy społeczne będą jak najbardziej równouprawnione i tworzyły przy tym pewną zbiorowość. Nie chodzi jednak o to, aby wcale nie zachować swojej odrębności. Dążymy do jej zachowania. Jednocześnie pozwalamy tym, którzy do nas przybyli zachować swoją własną odrębność. W tym modelu różnice etniczne i kulturowe są uznawane i szanowane jako istotne elementy składowe życia społecznego.
Migracje z perspektywy globalnej
Nie można jednak jednoznacznie określić osób, które z jakiegoś powodu opuszczają swój kraj. Przyczyn tych jest bardzo wiele, a co za tym idzie, wyróżnić możemy 2 rodzaje ruchów migracyjnych: imigracje oraz emigracje. Najprostszą do dostrzeżenia różnicą będzie właśnie powód opuszczenia kraju. Podstawowe różnice między tymi modelami omówiliśmy dla Was w #7 Bryku Maturalnym, do którego lektury oczywiście zachęcamy!
Jak więc migracje wyglądają w Polsce? Niestety, wrogość oraz niechęć do przybywających do nas osób innego pochodzenia nadal jest widoczna. Na świecie głośną kwestią jest także imigracja nielegalna, co zdecydowanie wpływa na postrzeganie migrantów także w naszym społeczeństwie. Przez te aspekty pojawia się presja społeczna związana z przybywającymi do nas osobami. Rozmowy na temat zaostrzenia przepisów dotyczących legalizowania pobytu imigrantów w celu kontrolowania ich napływu także wprowadzają zróżnicowane nastroje społeczne. Temat migracji jest jednak ciągle żywy i zarówno w Polsce, jak i na świecie o kwestiach tych powinno się mówić.
W tym Bryku Maturalnym to już wszystko. Nie zapomnijcie zajrzeć do naszych poprzednich tekstów z serii – zarówno tych i migracjach, aby dowiedzieć się jeszcze więcej na ten temat, jak i do ostatnich, poruszających inne tematy z zakresu wiedzy o społeczeństwie i wiedzy politycznej. Do zobaczenia!
Aleksandra Wesołowska
Absolwentka polonistyki, a obecnie studentka dziennikarstwa i komunikacji społecznej. Pasjonatka podróży i kultur Dalekiego Wschodu. Chce się rozwijać w dziedzinach dziennikarstwa oraz szeroko pojętego marketingu. Zainteresowana copywritingiem i wszelkiego rodzaju działalnością z nim związaną.
