Zmiany w strukturze instytucjonalnej Unii Europejskiej zaczęły następować po wejściu w życie traktatu z Lizbony w 2007 r. Dopiero jednak po 2009 r. stały się one jego logicznym następstwem.
Tym razem gościem odcinka Podcastu Maturalnego była prof. Beata Przybylska-Maszner. Pani Profesor opowiedziała Wam o Unii Europejskiej w jej nowej, postlizbońskiej rzeczywistości. Zapraszamy!
Instytucje Unii Europejskiej
W 13 artykule Traktatu Lizbońskiego o Unii Europejskiej umieszczony został pełen katalog wszelkich instytucji w niej działających. Znajdziemy tam także zasady, które regulują stosunki, między danymi instytucjami.
- zasada równowagi instytucjonalnej,
- Zasada autonomii instytucjonalnej,
- zasada lojalności międzyinstytucjonalnej,
- zasada otwartości.
W przepisach Traktatu o Unii Europejskiej wymieniono 7 instytucji: Parlament Europejski, Radę Europejską, Radę Unii Europejskiej, Komisję Europejską, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejski Bank Centralny i Trybunał Obrachunkowy. Każda z tych instytucji działa w granicach swoich kompetencji przyznanych jej postanowieniami traktatów.
Instytucje wspomagane są także przez ich organy pomocnicze, jak chociażby Komitet ekonomiczno-społeczny, Komitet regionów, a także kilkadziesiąt innych wyspecjalizowanych urzędów i organów.
Rada Europejska
Jest to pierwsza z instytucji Unii Europejskiej, którą dziś omówimy. Jej skład stanowią szefowie państw lub rządów państw członkowskich Unii. Na jej czele stoi przewodniczący, ale, co również ważne, w gronie jej członków oprócz premierów czy prezydentów państw, mamy także przewodniczącego Komisji Europejskiej.
Kto zasiada w Radzie Unii Europejskiej? Zacznijmy od tego, że nie jest ona instytucją kadencyjną. Nie przewiduje ona tym samym specjalnego trybu jej powoływania. Jak wcześniej wspomnieliśmy, zasiadają w niej szefowie rządu lub głowy państw krajów członkowskich UE. Zatem, o tym, kto zasiądzie w Radzie Unii Europejskiej decydują wybory przeprowadzane w państwach członkowskich.
Inna sytuacja dotyczy natomiast przewodniczącego Rady. Jest on wybierany przez jej członków większością kwalifikowaną. Jego kadencja trwa 2,5 roku i może być jednokrotnie odnowiona. Do jego zadań należy prowadzenie prac i przewodniczenie Radzie Europejskiej. Ma on prowadzić politykę w ten sposób, aby dążyć do konsensusu.
Spotkania Rady Europejskiej
Rozpoczęły się one w latach 60. XX wieku. Pierwszy szczyt przywódców państw odbył się w Paryżu w roku 1961, natomiast w latach 70 częstotliwość tych spotkań znacząco wzrosła. Decyzję o tym, że spotkania powinny odbywać się przynajmniej 2 razy w półroczu podjęto w 1974 roku na szczycie w Paryżu. Obecnie spotkania odbywają się w marcu, czerwcu, we wrześniu i w grudniu.
Decyzje i kompetencje
Rada podejmuje decyzje w sposób niejawny, Spotkania są transmitowane tylko do momentu wejścia przywódców na salę obrad. Na spotkaniu każdy z uczestników może zabrać głos i przedstawić swoje zdanie na dany temat.
Efektem pracy Rady jest dokument zawierający wspólną, wynegocjowaną decyzję polityczną w danej sprawie. Decyzje podejmuje się w drodze konsensusu – rzadko dochodzi do głosowania. Członkowie często prowadzą rozmowy tak długo, aby wypracować porozumienie. Konkluzję ogłasza się po szczycie Rady Europejskiej.
Rada Europejska nie ma kompetencji prawodawczych. Podejmuje ona decyzje polityczne, a także wskazuje innym instytucjom Unii Europejskiej te obszary, które muszą podlegać zmianom prawodawczym. Nadaje ona impulsy i nakreśla kierunku i priorytety polityczne, które wymagają podjęcia działania. Przyjmuje ona także coroczne sprawozdania Europejskiego Banku Centralnego oraz może określać ogólne wytyczne w zakresie polityki zagranicznej i obronnej. Jej bardzo istotną funkcją jest także te, że może na stwierdzić naruszenie przez państwo członkowskie wartości na których opiera się Unia Europejska. Do tej pory jednak nie zaistniała sytuacja o podjęciu decyzji nad zawieszeniem państwa w prawach członkowskich.
Rada Europejska a Rada Unii Europejskiej
Są to dwie różne instytucje! W skład Rady Europejskie, jak już wiemy, wchodzą szefowie rządów lub głowy państw członkowskich Unii. Natomiast skład Rady Unii Europejskiej stanowią ministrowie poszczególnych sektorów. Mamy tu zatem przedstawicieli szczebla ministerialnego upoważnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu danego państwa. Mogą także brać udział w głosowaniach nad przyjmowaniem konkretnych aktów prawnych.
Posiedzenia i decyzje
Nie ma jednego składu Rady. Jest on niestały i zależy od rodzaju sprawy, która jest przedmiotem obrad. Przykładowo, jeśli omawiana jest kwestia rolnictwa, w spotkaniu uczestniczą ministrowie odpowiedzialni za ten sektor w poszczególnych państwach. Jeżeli natomiast podejmowane będą decyzje dotyczące wymiaru sprawiedliwości czy spraw wewnętrznych, na dane spotkanie zaproszeni zostaną przedstawiciele, którzy mają kompetencje do tego, aby podejmować decyzję w danym zakresie.
Spotkaniom Rady przewodniczy minister państwa, który w danym momencie pełni tzw. prezydencję. Co 6 miesięcy kolejne państwo obejmuję tę funkcję.
Decyzje w obrębie Rady Unii Europejskiej podejmowane są większością kwalifikowaną, chociaż w niektórych przepadkach istnieje możliwość głosowania jednomyślnego. O tym, jaki tryb głosowania ma miejsce w danej sprawie decyduje zapis traktatowy. Wyjaśnijmy jednak jeszcze, czym jest większość kwalifikowana. Oznacza ona, że musi zostać osiągnięta większość w zakresie ilości państw głosujących, ale także te państwa muszą reprezentować odpowiednią liczbę ludności.
Komisja Europejska
W każdym z państw członkowskich Komisja ma swoich przedstawicieli. Ich kadencja trwa 5 lat. Komisja Europejska jest organem kolegialny i działa na podstawie swojego własnego, wewnętrznego regulaminu. Zwykle w Komisji głosowanie przebiega większością zwykłą. W regulaminie jednak wyróżnione są różne tryby podejmowania decyzji.
Kompetencje
Komisja może złożyć skargę przeciwko państwu członkowskiemu do Trybunału Sprawiedliwości. Może to zrobić, gdy podejrzewa naruszenie przez dane państwo prawa Unii Europejskiej. Ma ona także prawo inicjatywy legislacyjnej.
Wcześniej wspominaliśmy, że to Rada oraz Parlament stanowią prawo. Jednak wnioski czy projekty aktów prawnych składa Komisja Europejska. Ma ona jednocześnie szerokie uprawnienia wykonawcze. Kształtuje m.in. budżet i zarządza wszystkimi funduszami Unii Europejskiej. W jej kompetencjach nie zabraknie również uprawnień w zakresie stosunków zewnętrznych – utrzymuje swoje przedstawicielstwa w państwach trzecich, współpracuje z Europejską Służbą Działań Zewnętrznych czy odpowiada za stosunki zewnętrzne Unii.
Komisja Europejska to także najbardziej rozbudowany aparat urzędniczy, który liczy sobie ponad 20 000 osób zatrudnionych w dyrekcjach generalnych. Dyrekcje natomiast zajmują się określonym obszarem działalności, np. rolnictwem, rybołówstwem czy polityką humanitarną.
Parlament Europejski
Parlament Europejski jest jedyna spośród 7 instytucji, która wybierana jest w wyborach bezpośrednich już od 1979 roku. Co 5 lat w państwach członkowskich dokonuje się wyboru przedstawicieli. Liczba tych przedstawicieli jest zależna od liczby ludności danego państwa, zatem są takie jak Niemcy, Francja, mają ich znacząco więcej, nich przykładowo Malta czy Cypr.
Kompetencje i zadania
Kompetencje Parlamentu dotyczą kwestii prawodawczych – razem z Radą Unii Europejskiej stanowią prawo. Posiada on także szereg kompetencji kontrolnych, szczególnie w stosunku do Komisji Europejskiej. Parlament może uchwalić w stosunku do niej wotum nieufności, co skutkuje jej rozwiązaniem.
Kolejnymi kompetencjami, które posiada ta instytucja, to kompetencje kreacyjne. Zatwierdza on kandydaturę przewodniczącego Komisji Europejskiej, a także jej poszczególnych komisarzy. Parlament powołuje także Rzecznika Praw Obywatelskich i bierze udział w wyborze członków Trybunału Obrachunkowego. Posiada także kompetencje z zakresu stosunków zewnętrznych. Może opiniować zawieranie umów międzynarodowych, które mogą być istotne dla funkcjonowania państw członkowskich.
Trybunały w Unii Europejskiej
W strukturze instytucjonalnej Unii Europejskiej wyróżnimy 2 Trybunały – Sprawiedliwości oraz Obrachunkowy. Zacznijmy od omówienia pokrótce tego pierwszego.
W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzą 2 organy sądownicze – właściwy Trybunał Sprawiedliwości oraz sąd. Z każdego państwa członkowskiego Unii mianowany jest jeden sędzia. Pracę Trybunały wspierają także rzecznicy.
Trybunał zapewnia przestrzeganie wykładni prawa Unii Europejskiej. Jego zadaniem jest utwierdzenie obywateli Unii, że poszczególne zapisy prawa UE oraz ich interpretacja są prawidłowe. Pełni więc on niesamowicie istotną rolę dla obywateli Unii.
Drugim Trybunałem jest Trybunał Obrachunkowy, który jest instytucją kontroli finansów Unii Europejskiej. Jest to swego rodzaju zewnętrzna instytucja kontrolna. Trybunał Obrachunkowy jest ciałem kolegialnym, również działającym na podstawie zapisów Traktatu, ale także własnego regulaminu. Decyzje podejmowane są większością głosów w obecności kworum wynoszącym 2/3 członków. Jakie kompetencje posiada ten trybunał? Dba o to, aby dochodziło do prawidłowego zarządzania finansami, kontroluje dochody, a także wydatki organów Unii, dokonuje inspekcji w poszczególnych instytucjach, jak i w państwach członkowskich.
Europejski Bank Centralny
Jest to ostatnia z instytucji, o których Wam dziś powiemy. To instytucja wyspecjalizowana, a jej główną funkcją jest zarządzanie wspólną walutą Unii Europejskiej, czyli Euro. W jej skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich, które tworzą wspólnie tzw. system banków centralnych. Rolę banku zauważymy przede wszystkim wtedy, gdy dochodzi do wytyczania celów polityki pieniężnej strefy euro, bo to ona ma wpływ na ustalanie stóp procentowych.
System Unii Europejskiej w pigułce
Te 7 instytucji to tylko pewien ułamek całego systemu instytucjonalnego Unii Europejskiej. Jak więc mogliście zauważyć, już ta mała część systemu, w którym żyjemy, jest bardzo rozbudowana. Mamy jednak nadzieję, że pomogliśmy Wam zrozumieć podstawy funkcjonowania poszczególnych organów Unii Europejskiej. Po więcej szczegółów odsyłamy raz jeszcze do odcinka Podcastu Maturalnego poświęconego tej tematyce, a my widzimy się w kolejnym Bryku Maturalnym już niedługo. Do zobaczenia!
Aleksandra Wesołowska
Absolwentka polonistyki, a obecnie studentka dziennikarstwa i komunikacji społecznej. Pasjonatka podróży i kultur Dalekiego Wschodu. Chce się rozwijać w dziedzinach dziennikarstwa oraz szeroko pojętego marketingu. Zainteresowana copywritingiem i wszelkiego rodzaju działalnością z nim związaną.
